Video: Inspiratie voor een gezond ecosysteem in Bodemwinst Kennisclips

Gezondheid is de rode draad. Gezondheid van de bodem, de dieren en de gewassen. Maar ook gezondheid van het ecosysteem, het voedsel, de mens en de financiële gezondheid van het bedrijf. Het accent ligt hierbij op de bodem. Vanuit een gezonde bodem bereik je de andere vormen van gezondheid. Experts op het gebied van bodemleven, voedselsmaak en voedselkwaliteit geven hun kijk op de toekomst weer.

Bodemwinst is in 2023 gemaakt door Rob Busquet met onder meer steun vanuit de Green Deal van het Agrarisch Onderwijs. De film is in zijn geheel te bekijken én opgedeeld in verschillende kennisclips die erg bruikbaar zijn in het groene onderwijs.

Zeven boeren vormen de hoofdrolspelers van de film. Zij vertellen in de kennisclip 'Introductie van de boeren' over hun bedrijf, hun uitdagingen en zoektocht. Lubbert van Dellen, marktdirecteur en senior bedrijfsadviseur bij Flynth, belicht de financiële gezondheid van het bedrijf.

Melkveehouder Pieter van der Valk is in zijn zoektocht naar meer organische stof voor het bedrijf begonnen met ‘Agricycling’. Meer organische stof zorgt voor een beter bodemleven en houdt de bodemvruchtbaarheid op peil ondanks minder kunstmest. Inmiddels is Agricycling een tweede verdienmodel voor het bedrijf. Martsje de Visser heeft een biologische melkveebedrijf. Op het bedrijf wordt gewerkt met homeopathie en kruiden in plaats van antibiotica.

Jelle Seerp Jukema raakte na het volgen van een bodemcursus gefascineerd door het bodemleven. Dit zorgde voor een grote omslag. Hij is gestopt met kunstmest en bestrijdingsmiddelen. Het bedrijf combineert pluimvee en akkerbouw. De akkerbouwtak is inmiddels van gangbaar omgeschakeld naar biologisch. Pyt Sipma combineert een biologische dynamische akkerbouwbedrijf met een zorgboerderij en boerderijwinkel. Pyt heeft een bedrijf gecreëerd waar hij zichzelf in kwijt kan, waar hij plezier uit haalt. Folkert Botma verbouwd aardappelen en groenten op regeneratieve wijze. Het bedrijf zet zich in voor het herstellen van ecosysteemdiensten. Dit om een bijdrage te leveren aan de oplossing van de klimaatproblematiek, maar ook voor de gezondheid van mens, dier en de aarde. De kracht van Botma is de marketing en het opzetten van een korte keten.

Akkerbouwer Jan de Vries verbouwt met name aardappels en granen. 10% van het bedrijf is biologisch, de rest gangbaar. Het biologische product wordt afgezet naar lokale bakkers.

De laatste boer, Michel Pauluis, teelt op ‘Us Hof Sibrandabuorren’ groenten, fruit en noten op basis van permacultuurprincipes. De producten worden afgezet naar abonnementhouders die zelf meehelpen bij de oogst.

In de kennisclip 'Hoeveel grond heb je en wat doe je ermee?' geven de boeren aan hoeveel land ze bezitten en bewerken, en wat ze hierop verbouwen. De boeren richten op verschillende manieren het bouwplan in. De keuze van de gewassen wordt bepaald door de afzetmarkt, het eigen gebruik en de gekozen strategie. Op het bedrijf van Pyt Sipma wordt bijvoorbeeld gewerkt met een bouwplan van 1:7. Iedere zeven jaar wordt een gewas uit dezelfde familie geteeld. Hij gebruikt groenbemesters en rustgewassen, zoals klaver en veldboon, voor het optimaliseren van de bemesting.

De zeven boeren hebben in hun zoektocht aanpassingen gedaan aan het bedrijf of de bedrijfsvoering. Deze zie je terug in kennisclips 'Wat heb je veranderd?' en 'Wat doe je anders?'. De rode draad hierin is de zoektocht naar gezondheid. Gezondheid op verschillende vlakken. Gezondheid van de bodem door een verandering in beweidingsstrategie en bemesting. Bijvoorbeeld door te kiezen voor compost, bokashi of bemesting met meer organische stof. Op die manier kan kunstmest geheel of gedeeltelijk vervangen worden. Gezondheid van de koeien probeert Martsje de Visser te bereiken door het voeren van minder eiwit en het gebruik van homeopathie. Het gezond houden van de gewassen zonder bestrijdingsmiddelen vormt een uitdaging.

Door het zaaien van bloemenstroken en het spuiten van voeding, probeert Jukema luis in de pootaardappelen te verminderen. Om de biodiversiteit te vergroten en daarmee de gezondheid van het ecosysteem kiest Folkert Botma voor strokenteelt. Hiermee neemt ook de biodiversiteit in de bodem toe. Een gezonde bodem, zorgt voor gezonde planten en daarmee gezond voedsel voor de consument. Ook Jan de Vries en op Us Hof Sibrandabuorren richten ze zich met het opzetten van een korte keten op gezond voedsel.

In hun zoektocht lopen de boeren tegen problemen aan. Problemen in de bedrijfsvoering, wet- en regelgeving en financiën komen aan bod in kennisclips 'Welke problemen ben je in je bedrijfsvoering tegen gekomen?', 'Problemen met wet en regelgeving' en 'Waar zitten de financiële knelpunten?'. Het vraagt moed, energie en geduld om het anders te doen. De positieve resultaten worden vaak pas na langere tijd gezien. De regelgeving vanuit de overheid of keurmerken werkt beperkend op de vrijheid van de boer om nieuwe dingen te proberen. Bij het opzetten van een korte keten vormt het verwerken, bewaren en vermarkten van het product een uitdaging. Meerwerk zorgt voor meer kosten. De opbrengsten stijgen niet altijd mee. De boeren hebben gekozen voor verschillende manieren van afzet: een boerderijwinkel, met abonnementen of door het maken van afspraken met lokale bedrijven.

De bodem als basis

De bodem vormt de basis onder het bedrijf. Via de bodem bereiken de boeren gezondheid op verschillende vlakken. De Kennisclip 'Op welke punten besteed je aandacht aan de bodem?' laat zien op welke manier de boeren aandacht besteden aan de bodem. Met behulp van onderzoeken en analyses van de bodem, krijgen de boeren zicht op hun bodem. Door te kiezen voor regeneratieve beweiding stuurt Martsje de Visser op meer koolstofvastlegging in de bodem en biodiversiteitsherstel boven en onder de grond. Door te sturen op gezonde koeien, neemt ook de kwaliteit van de mest voor het land toe. Deze mest wordt bovengronds toegediend. Voeden van de bodem gebeurt onder andere met strorijke vast mest, houtsnippers en wormen-compostthee.

Albert Kooy, meesterkok, ontwikkelde het basisprincipe ‘de nieuwe Nederlandse keuken’. Hierbij wordt het menu bepaald door de natuur. De bodem, het weer, de seizoenen, ze hebben allemaal invloed op de plant. Onderzoek naar de invloed van deze aspecten op de voedingswaarde van het voedsel is gestart.

Martina Sura-de Jong, lector Eiwittransitie bij Hogeschool Van Hall Larenstein, doet onderzoek naar de invloed van bodemmicrobiota op de menselijke darmmicrobiota en gezondheid. De bodemmicrobiota spelen een belangrijke rol in het gezond houden van de bodem. Iedere plant heeft een eigen samenstelling van micro-organismen rond de wortels. De micro-organismen en de plant beïnvloeden elkaar en kunnen niet zonder elkaar. Samen zorgen ze voor de kwaliteit van het voedsel. Met het voedsel krijgt de mens de microbiota uit de bodem binnen. Deze micro-organismen beïnvloeden de gezondheid van de darm en zelfs de mentale gezondheid. De precieze effecten worden onderzocht.

Joana Falcoa Salles van de Universiteit van Groningen werkt met haar team aan een bodemtest die snel en tegen lage kosten een resultaat geeft over de bodemgezondheid. De test geeft niet alleen informatie over het bodemtype en de aanwezige nutriënten, maar ook over het microbioom. De boer kan hierdoor snel aanpassingen doen.

Prof. dr. ing. J.W. Erisman, hoogleraar Environmental Sustainability, belicht de toekomstvisie van de Europese landbouw. De Europese Commissie heeft de bodem als één van de vijf speerpunten gekozen. De bodem moet beter beheerd worden. Met behulp van living labs wordt hieraan gewerkt. Erisman verwacht dat er in de toekomst twee sporen ontstaan in de Nederlandse landbouw: landschapsboeren met de natuur als basis en boeren die werken met hoogtechnologische innovaties. Beiden zullen de bodem moeten ontzien en duurzaam moeten beheren.

Gezocht: lesmateriaal en opdrachten

Deze kennisclips zijn ideaal om in de klas te gebruiken omdat ze zowel informatief als inspirerend zijn. Welke opdracht geef jij jouw leerlingen mee bij deze video's? Stuur jouw ideeën en lesopdrachten op naar Albert Formsma en dan zorgen we samen dat er straks bij iedere kennisclip passend leermateriaal staat.

Meer weten?

Meer over het belang van een gezonde bodem in natuurinclusieve landbouw vind je in de kennisbank van Groen Kennisnet.
Lees ook meer op het Portaal Natuurinclusieve Landbouw.

De onderwerpen uit deze film sluiten aan bij de film ‘Onder het maaiveld’. Via de website van IVN zijn hiervan korte clips te zien die ingaan op de diversiteit van bodemleven.

Rob Busquet maakte eerder de film ‘Grutsk’ waarin boeren en hun omgang met natuurinclusieve landbouw worden geportretteerd. Ook deze film is beschikbaar voor het groene onderwijs.

Bodemwinst is vrij beschikbaar voor educatief gebruik. Niets uit deze film mag worden gekopieerd of anders gebruikt zonder schriftelijke toestemming van de rechthebbende. Copyright: 2023 Rob Busquet Filmproductie.