EU-lidstaten bepalen eindelijk hun positie over CRISPR-Cas; onderhandelingen in Brussel kunnen beginnen

Polen heeft zijn standpunt over de toelating van deze techniek gewijzigd. Daardoor kwam er een zogeheten gekwalificeerde meerderheid onder de lidstaten, in de Europese Raad van landbouwministers, om een gemeenschappelijk standpunt over dit onderwerp te steunen. Daardoor kunnen de discussies met de Commissie en het Europees Parlement hierover van start gaan.

CRISPR -Cas is, zoals bekend, een nieuwe genetische techniek om de veredeling van planten met soorteigen materiaal te versnellen. Anders dan eerdere genetische technieken, waarbij vreemd materiaal aan de genetica van een plant wordt toegevoegd, levert deze techniek planten die ook met gewone veredeling geproduceerd hadden kunnen worden, maar dan veel sneller.

Op de plank

De Europese regels over genetica in planten en ander voedsel stemt nog van voor de opkomst van CRISPR-Cas en die houdt voorals nog het gebruik van deze techniek tegen. Er ligt al anderhalf jaar een voorstel van de Europese Commissie om deze regels aan te passen op de plank, maar omdat de lidstaten het hier onderling niet over eens konden worden, kwam daar geen schot in. Tot nu.

Waar een meerderheid van de lidstaten stappen wilde zetten om deze techniek mogelijk te maken, hield een minderheid van lidstaten – Polen, Kroatië, Slovenië, Hongarije, Slowakije en Oostenrijk – dit lange tijd tegen. Samen hadden deze landen genoeg stemmen om een gezamenlijk standpunt van de lidstaten tegen te houden. Een groot struikelblok voor hen was het patenteren van gewassen. Als dat mogelijk zou worden, dachten ze, zouden boeren niet meer vrij gebruik kunnen maken van zaden. Ook maakten deze landen zich zorgen dat genetisch gemodificeerde planten in de biologische landbouw terecht zouden komen.

Maar Polen, dat dit half jaar voorzitter van de Europese Unie is, is nu gedraaid. In het begin van het jaar, bij de start van het voorzitterschap, had de Poolse landbouwminister Czesław Siekierski al aangekondigd dat het land hierover een akkoord wilde bereiken. Doordat zijn land nu gedraaid is, is dat gelukt.

Het voorstel van de Commissie

In 2023 al had de Europese Commissie een voorstel gedaan om de regels te veranderen. De procedure is dan dat het Europees Parlement en de Europese Raad (de lidstaten dus) elk een eigen standpunt daarover bepalen, waarna de drie partijen (parlement, raad en Commissie) met elkaar proberen tot een gemeenschappelijk standpunt te komen, in zogenoemde trilogen. Het Parlement had meer dan een jaar geleden haar standpunt al bepaald, het wachten was op een standpunt van de lidstaten.

In het kort is het voorstel van de Commissie om twee categorieën genetisch gemodificeerde planten te onderscheiden. Categorie 1 betreft planten die ook met conventionele veredelingstechnieken hadden kunnen worden bereikt. Dit is het geval met CRISPR-Cas. Categorie 2 betreft planten waar meer aan geknutseld wordt. Ook planten die resistent worden gemaakt tegen gewasbeschermingsmiddelen blijven in categorie 2 vallen.

Planten in categorie 1 vallen volgens het voorstel buiten de strenge regels die wel voor categorie 2 gelden. Maar regelgeving voor novel foods is wel van toepassing op planten uit categorie 1, en zaden en ander voortplantingsmateriaal moet gelabeld worden als NGT-planten (NGT staat voor ‘nieuwe genomische technieken’).

Het standpunt van de Europese Raad bouwt op die voorstel voort, maar wil onder andere dat lidstaten maatregelen mogen nemen om te zorgen dat planten uit categorie 1 niet in biologische landbouwgebieden terechtkomen. Daarnaast moet er een expert-groep komen die het effect van patentering van NGT-planten bekijkt, en de Commissie moet een jaar na de ingang van de nieuwe regels een studie over de impact van patenten op innovatie, op de beschikbaarheid van zaden voor boeren en op het concurrentievermogen van de EU zaadveredelaars.

‘Zeer verheugd’ of 'ongunstige uitkomst'

Plantum, de brancheveredelaar voor zaadveredelaars, laat weten zeer verheugd te zijn dat het NGT-dossier nu een stap verder is gekomen. „De positieve en proactieve inzet van de Nederlandse overheid is hierbij van grote waarde geweest”, stelt de organisatie.

Ook Glastuinbouw Nederland reageert positief, en roept op om de onderhandelingen over de definitieve wettekst snel te starten. De organisatie spreekt van een ‘langgekoesterde wens van de Europese tuinbouw’.

Stichting Demeter, die het keurmerk voor biodynamische landbouw en voeding beheert, is daarentegen uitgesproken negatief. Directeur Bert van Ruitenbeek spreekt van een ongunstige uitkomst. „Er zijn 450.000 handtekeningen opgehaald in Europa, waarvan 50.000 in Nederland, van mensen die het hier niet mee eens zijn", vertelt hij. „Mensen willen weten wat ze eten." Hij hoopt nu dat het Europees Parlement de poot zal stijfhouden en de biologische landbouw zal beschermen.

Ook Marian Blom, projectleider bij Bionext, bekritiseert het verlies van keuzevrijheid bij consumenten. „Zaden uit categorie 1 worden gelabeld", zegt ze, „maar voedingsproducten niet. Daardoor kan de consument niet kiezen om gentechvrij voedsel te kopen." Daarnaast maakt ze zich zorgen over de regels die ervoor zouden moeten zorgen dat er geen gentechproducten in de biologische sector komen. „De intentie daarvan is goed, maar zoals het nu is voorgesteld komen de lasten daarvoor terecht bij die sector. En dat kan niet de bedoeling zijn."
Tenslotte vindt ze het vreemd dat de lidstaten nu pleiten voor een onderzoek over de impact van patentering van plantmateriaal nadat de regeling wordt ingevoerd. „Dat is de verkeerde volgorde", vindt ze. „Een regeling moet pas worden ingevoerd als de effecten daarvan bekend zijn."

Een uitgebreide reactie van de Nederlandse regering wordt later verwacht.