Welke compost past bij mijn bedrijf?

Boer en onderzoeker Manfred Klett besteedt in zijn boek ‘van agro-industrie naar landbouwkunst’ uitgebreid aandacht aan compost. Hij wijst erop dat compost wordt gevormd door dierlijke activiteit en dat vele organismen een rol spelen in het omvormen van vers materiaal naar humus. Idealiter is compost opgebouwd uit een zo groot mogelijke verscheidenheid van afvalproducten. De snelheid van afbraak wordt bepaald door de hoeveelheid stikstof in het materiaal. Hoe lager de C/N verhouding hoe sneller de afbraak verloopt.

Compostproces

Het composteringsproces kent verschillende fasen, zie illustratie. De basismaterialen – de groene en bruine delen – waarmee de hoop is opgebouwd, bepalen de snelheid van omzetting. Het composteerproces gaat gepaard met verbruik van zuurstof en het vrijkomen van warmte, CO₂ en water. Compostering kan plaatsvinden in open lucht of in gesloten systemen. Bij het omzetten van organisch materiaal zijn verschillende micro-organismen betrokken, met name bacteriën en schimmels. De afbraak van organische stof in het composteringsproces is als volgt aan te duiden: organisch materiaal + O₂ wordt omgezet in organische stof + CO₂ + H₂O + restgassen (ammoniak) + energie (warmte tot 65 °C).

Gecontroleerd of adaptief

Tijdens de warmtefase neemt de temperatuur toe. Komt deze richting 70 °C dan is het nodig om te blussen en de hoop om te zetten. Compostbedrijven composteren gecontroleerd, ze houden temperatuur, vochtgehalte en CO₂-respiratie nauwkeurig bij. Indien nodig wordt water toegevoegd en de ril omgezet. Hoge temperaturen geven de garantie dat onkruidzaden en ziektekiemen het proces niet overleven. Nadeel van hoge temperaturen is dat er meer CO₂ in korte tijd verdwijnt. Bij lagere temperaturen verloopt het proces wat langzamer. Het risico op overleven van onkruid en ziektekiemen ook dan klein. Op tuinbouwbedrijven waar zelf compost wordt bereid, blijft de hoop veelal wat langer narijpen. Na een jaar is de compost voldoende ‘veraard’ om te gebruiken. De tijd nemen voor composteren en minder vaak omzetten sluit aan bij de adaptieve benadering van biologische landbouw: ruimte geven aan de natuur en natuurlijke processen.

Zelf compost bereiden of aankopen?

Zelf compost maken vraagt om een geschikte compostplaats en uitrusting voor het omzetten van de hopen en het meten van de temperatuur tijdens het proces. Composthopen kunnen het best in rillen worden opgezet. Voor het omzetten zijn speciale omzet-machines ontwikkeld. Door regelmatig omzetten blijft er voldoende zuurstof in de ril zodat rotting wordt voorkomen. Het materiaal mag niet te warm worden (< 65 °C). Na de afbraakfase loopt de temperatuur langzaam terug tot het moment dat de temperatuur in de hoop gelijk is aan de omgeving. Als het composteringsproces goed is verlopen, kan de hoop voor langere tijd blijven liggen ofwel narijpen.

Compostthee

Bij een overschot aan water in de composthoop lekt er water weg: percolaatwater. Door dit water wat te verdunnen, is het geschikt om te gebruiken op het gewas. Voormalig biologisch sierteler Hans Cuppen, gebruikte dit water bijvoorbeeld ter ondersteuning van het gewas. Een afgeleide vorm hiervan is compostthee. Compostthee kan zelf worden gebrouwen of aangekocht. Er zijn meerdere beschrijvingen en recepten voor het brouwen van compostthee. Ook hierbij is het mogelijk om effecten te meten. Op eenvoudige wijze kan het suikergehalte (Brix waarde) in het gewas worden gemeten. Voor meer gedetailleerde metingen is het mogelijk om plantsap-analyses te laten doen. Deze metingen geven naast het suikergehalte ook informatie over elementen en met name sporenelementen. Voor een beoordeling van de gemeten waarden is het noodzakelijk dat er voldoende referentie-data van het betreffende gewas aanwezig zijn. Zonder referentie is een interpretatie lastig te maken.

Toepassing van compost

Compost is een gewilde meststof in de tuinbouw. Want de bodem heeft vaak te weinig tijd om zelf verse mest om te vormen tot humus. Voordeel van compost is dat je direct na toediening kunt zaaien of planten. In dit geval heeft goed afgerijpte compost de voorkeur. In de akkerbouw krijgt de bodem vaak meer tijd voor omzetting, met name na de graanoogst kan goed compost worden uitgereden. Die kan wat ruwer en minder ver verteerd zijn omdat de bodemorganismen nog tijd hebben het materiaal in humus om te vormen. Jongere compost is wat goedkoper dan uitgerijpte compost.

Adviezen

Bepaal zelf wat het beste past bij de grondslag en de bedrijfsvoering. Als het bouwplan ruimte geeft, kan composteren wat adaptiever plaatsvinden. Houd wel een oogje in het zeil en meet regelmatig de temperatuur. Enkele keren omzetten kan voldoende zijn voor de omvorming van organische restromen naar compost. Intensievere en gecontroleerde teelten vragen om meer gecontroleerde composering. Zelf composteren vraagt om goede materialen en meetinstrumenten om tijdig te kunnen bijstellen. Bij aankoop is het raadzaam zelf te gaan kijken op de compostplaats.
Gebruik compostthee als ondersteuning zolang het gewas niet evenwichtig groeit. Verwacht geen wonderen en blijf je gezonde verstand gebruiken. square

Leen Janmaat is bodemdeskundige en heeft ervaring met bereiding en toepassing van compost.

Bronnen:
Van Agro-industrie naar landbouwkunst, Manfred Klett
Regeneratieve landbouw, Dietmar Näser
Handboek mest en compost (2001), Jan Bokhorst, Coen ter Berg

Tekst en foto’s Leen Janmaat en Louis Bolk Instituut