Zuidoostelijke telers ongunstig uit door uitspoeling

Op kleigronden en vochthoudend zand is nitraatuitspoeling minder aan de orde, omdat na denitrificatie de stikstof als gas in de atmosfeer komt. Boeren worden op deze uitstoot niet afgerekend, wel op te hoge gehaltes in het grondwater. Dat is een extra complicatie voor akkerbouwers op het zuidoostelijk zand.

Akkerbouwers in het zuidoostelijke zandgebied hebben moeite om onder de nitraatnorm te blijven omdat op droge zandgronden de uitspoeling veel sterker is dan op vochthoudende gronden in andere regio's. Volgens onderzoeker duurzaam bodemgebruik Gerard Velthof uit Wageningen treedt op vochtige gronden denitrificatie op. Stikstof komt daardoor in de atmosfeer en niet in het grondwater. De zuidoostelijke akkerbouwer heeft daarom een moeilijker uitdaging om onder de 50 milligram nitraat in het bodemwater te blijven.

Velthof sprak op de themadag over bodem en bemesting in Putten eind november. Hij zette daar een aantal trends in de waterkwaliteit op een rij. Volgens Velthof bleef sinds 2006 de hoeveelheid stikstof uit dierlijke en kunstmest min of meer gelijk. Bij fosfaat was een dalende trend te zien in de aanwending. Bij veehouders daalt de hoeveelheid stikstof in de mest, terwijl die bij akkerbouwers stabiel is. Voor fosfaat geldt dat zowel veehouderij als akkerbouw hiermee minderen.

Productie stijgt

De opbrengsten van de meeste gewassen stijgen. Velthof becijfert de productiegroei tussen 2006 en 2014 op 1,6 procent per jaar. Door voldoende aanvoer van organische stof is in de afgelopen 10 jaar het organische stofgehalte op akkerbouwgronden op dekzand toegenomen. Op zeeklei is geen verschil zichtbaar. De fosfaattoestand op de meeste gronden is stabiel of licht dalend.

„Als we inzoomen op regio's kunnen we soms verschillen zien”, zegt Velthof. „Bij uitspoelingsgevoelige zuidelijke zandgronden komt 75 milligram nitraat in het water voor. Als de grond vochtiger is ontsnapt stikstof meer als gas door denitrificatie.”

Nitraat in het oppervlaktewater kan veel meer bronnen hebben dan de landbouw. Erfafspoeling kan een oorzaak zijn of 'direct in de sloot bemesten'. Belangrijke bronnen van nitraat kunnen echter ook de glastuinbouw of natuurgebieden zijn. „Sinds de jaren 90 neemt het aandeel stikstof uit de landbouw af en dat geldt net zo voor fosfaat.”

Uitdaging

Volgens Velthof zal het een grote uitdaging zijn de cijfers nog verder terug te dringen. Het zesde actieprogramma voor nitraat zal door de lastige uitgangspositie nog meer van de zuidelijke boeren kunnen vragen.

Een ander opmerkelijk feit is de hoge fosfaatgehaltes in het westen van het land. Die blijken, ondanks beperking van de giften in de landbouw, gewoon te blijven bestaan. Velthof denkt dat hier de kwel een mogelijke oorzaak is. Het is een factor waar de landbouw weinig aan kan doen, maar die toch beleidsmakers tot beperking van fosfaat uit mest aanzet.