Bij verzilting zoete en zoute bron soms dicht naast elkaar

Kool beregenen Flevoland — Beregenen van kool in de zuidlob van Flevoland. In de provincie zijn op korte afstand van elkaar zoute kwel en zoet bodemwater te vinden. Beeld: Jorg Tönjes

Verzilting is in delen van het land een toenemend probleem. Ook bronnen voor beregening kunnen op zeer korte afstand van elkaar grote verschillen in zoutgehaltes hebben. Als een bron dreigt te verzilten is (tijdelijk) laten rusten een mogelijkheid. Is de verzilting blijvend, dan zijn een andere bron of een zouttolerant gewas de oplossingen.

Hoe zoet of zout een bron voor beregening is, hangt sterk af van de ontstaansgeschiedenis van het gebied en er kunnen grote verschillen over kleine afstanden bestaan in zoutgehaltes van bodemwater. Volgens bodemkundige Karin Pepers is sinds de ijstijden een heel diverse structuur van zoute en zoete lagen ontstaan in de bodem. Daarbij speelden de zeespiegel, de toestroom van zoet water via de rivieren en veengroei in de delta een rol. Sinds Nederland zijn kustlijn met dijken afsloot, kan zoete kwel uit hogere delen van het land in de kuststreek naar boven komen en zoute kwel vanaf de zee of uit ingesloten lagen in de bodem.

Hydroloog Kristiaan Petie zegt dat er veel zout in de ondergrond van Nederland voorkomt uit de tijd dat de zee hier stroomde. In een gebied als de Flevopolders komt zo zout water uit diepe lagen boven of zoete kwel van water dat als regen op de Veluwe viel. Zout water zit ondiep in de omgeving van Lelystad en veel dieper in Oostelijk Flevoland en midden in de Noordoostpolder.

Risico verzilting

Bij het beregenen uit een bron bestaat het risico dat de pomp op den duur zout water aantrekt. Bij meer wateronttrekking of meer in korte tijd neemt dat risico toe, zegt Petie. „Een ondiepe bron is meestal een kleiner risico. Soms kan een zoetwaterlaag onder een zoute laag zitten. Als zoet en zout gescheiden zijn door een weerstandslaag is het risico op verzilting kleiner.”

Als een bron verzilt, kan de teler hem een tijdje met rust laten en de kans geven weer zoet water in de bodem aan te vullen. Is de bron echt verzilt, dan rest er niet veel anders dan een nieuwe bron te slaan of een zouttoleranter gewas te telen.

Petie denkt dat in delen van het land kunstmatige zoetwaterlenzen aan te leggen zijn in de bodem. Daarvoor moet in natte seizoenen zoet water in de bodem gebracht worden voor later gebruik. De hydroloog verwacht een toename van verzilting in delen van de polders in de komende 100 jaar. Maatregelen van provincie, waterschappen en boeren kunnen helpen zoutwaterproblemen te beperken, zegt hij.

Zouter water kan een opbrengstderving veroorzaken in landbouwgewassen. Petie verwijst in dat verband naar de internetpagina Waterwijzer.nl, waar de zoutconcentratie in beregeningswater meegenomen wordt in de berekening van een opbrengstverlies. In het vakblad Akkerwijzer van februari 2019 staat een artikel over het ‘gereedschap’ www.waterwijzer.nl.