Bodemlessen van een droog jaar

Na de droge zomer van 2018 zetten onderzoeker Derk van Balen ven WUR Open Teelten en akkerbouwer Gert-Jan van Dongen uit Zeewolde de ervaringen van telers op een rijtje tijdens de themabijeenkomst over bodem en water in Dronten. Volgens Van Balen kunnen schades door een droge zomer aanzienlijk zijn. „Voor Flevoland kan je denken aan bedragen tussen de 50 en 100 miljoen euro.”

Meerjarig

Van Balen zegt dat droogte zich vaak over twee jaren openbaart. Hij verwijst naar een overzicht van droge jaren in de geschiedenis. „Je ziet dat 1976 een droog jaar was. Dat was na een droog najaar in 1975.” In dat opzicht blijkt 1976 niet een op zichzelf staand geval.

„Mijn ervaring is dat de grootste schade in 2018 ontstond op plekken waar in najaar 2017 geknoeid was. De structuur is leidend voor de watervoorziening in gewassen.” Van Balen zegt dat verdichting slecht is voor de opname van water, als de planten niet diep kunnen wortelen. Verder is het slecht voor het aanvullen van watertekort na een droge tijd. Een ondoorlatende laag maakt aanvulling van het bodemvocht onmogelijk als het wel weer genoeg gaat regenen.

Het meerjarige effect van droogte openbaart zich voorafgaand aan teeltjaar 2019. Van Balen: „Ik hoor dat de grondwaterstand in Brabant nu nog een meter lager is dan normaal.” Een waterschapsman in de zaal bevestigt dat dit beeld begin februari 2019 ook terug te vinden is in Drenthe en Hoog-Salland. In West-Overijssel, als voorbeeld van een lager gelegen gebied, is het watertekort veel beter aangevuld.

Diepe scheuren

Volgens Gert-Jan van Dongen is de bodemstructuur na de droge zomer beter hersteld dan na een strenge winter. Een periode van vorst komt ten hoogste een paar decimeter de grond in. Van Dongen: „Droogte gaat veel dieper dan alleen de bouwvoor.” Het blijkt dat de groenbemesters na de droge zomer vaak bijzonder goed ontwikkelden. Dat bevestigen telers uit alle delen van Flevoland. De groenbemesters groeiden mede dankzij de laat mineraliserende organische mest, die over was na lange droogte.

Sloten volzetten

Van Dongen pompte de afgelopen zomer vijf maal zijn sloten vol vanuit de tocht om zo vocht in de grond te houden. Mede daardoor denkt hij dat het water dat in de herfst viel goed vastgehouden werd. Toch zijn er ook telers in de zaal die voorzichtig willen zijn met die methode. Er is een risico dat de grond dichtzwelt met zoveel water en als het weer eerder in de zomer omgeslagen was naar nat, had dat een nadelig effect gehad voor de bodem en de gewassen.

Andere gewassen of rassen zouden bij kunnen dragen aan meer oogstzekerheid, denkt Van Balen. Hij noemt als voorbeeld het diepwortelende en structuurverbeterende gewas sorghum als alternatief voor snijmaïs. „Aan de voederwaarde mag dan nog wel wat veredeld worden”, zegt hij. Aaltjesvermeerdering kan een ander aandachtspunt zijn.

Van Dongen denkt dat de rassenkeuze in aardappelen bij kan dragen aan meer oogstzekerheid. „Duitse rassen zijn meer ontwikkeld voor het landklimaat. Die kunnen het misschien beter doen bij droogte.” Van Balen verwacht dat de keuze voor diepe wortelaars ook wat bij suikerbieten kan doen. Telers die kunnen beregenen gaan bij bieten toch in de eerste plaats voor suikeropbrengst, blijkt bij rondvraag in de zaal. Mogelijk is dat anders in gebieden waar beregening geen optie is. Voor uien geldt dat bewaarbaarheid belangrijker is in de polder dan een groter (en minder droogtegevoelig) wortelgestel. Ook bij uien zullen telers in gebieden waar beregening niet kan misschien eerder sterker wortelende rassen kiezen.

Late waarschuwing

Grond die ver uitdroogt neemt later weer moeilijk water op. Daarom kan het verstandig zijn eerder en vaker te beregenen dan de bodemvochtsensoren aangeven. Een teler die in zomer 2018 te laat met beregenen begon zag het water snel wegzakken in de bodem en te weinig bij de uien komen. Hij gaat wel door met de regensensoren, zij het met iets meer en sneller de haspel inzetten. Daar waar de beregening overlapte brachten zijn uien meer kilo’s. Dat toont het voordeel van extra water om de bovenste bodemlagen beter vochtig te maken.