‘Voed de bodem met goede mest en menselijke poep en plas’

Mulder werd tijdens een bezoek aan Noord-Korea nog bewuster van de waarde van goede mest. „Ik zag daar een vrouwtje bezig met het opscheppen van koeienmest van de weg. Dat bracht ze naar haar akkertje om voedsel te verbouwen. Toen dacht ik ‘dat is belangrijk’. Ik denk dat wij ook veel meer de waarde moeten zien van mest en poep. Laten wij het alleen nog wat handiger doen.”

Mulder sprak tijdens de ‘Tour de Poep’, een evenement dat hij organiseerde met de Vereniging Circulair Friesland. Honderd bedrijven en overheden denken samen over het circulair maken van de grondstoffenstromen. Ze denken over energie, bouw, vervoer en over voedsel en landbouw. Mulder vindt het sluiten van de kringlopen in de landbouw, inclusief de waardevolle nutriënten uit de stroom rioolwater, belangrijk. Van veel elementen is de wereldvoorraad beperkt, wat de recycling noodzakelijk maakt. Daarnaast hebben mens en dier voedsel nodig met alle voedingselementen erin om gezond te blijven. Mulder omschrijft de boerderijen dan ook als apothekers van de toekomst. Als de landbouw gezonde voeding maakt, hoeven dokters veel minder medicijnen en supplementen voor te schrijven.

Menselijke mest

De mens scheidt veel belangrijke elementen uit via urine en vaste uitwerpselen. Technisch is er al wel langer over nagedacht hoe dat terug te winnen, zegt Jan Weijma van Wageningen Universiteit. Volgens Weijma is er vooral behoefte aan praktische kennis om de kringlopen beter te sluiten. „Onderzoek naar terugwinning is twintig jaar geleden al begonnen. In het ideaalplaatje brengen we menselijke uitwerpselen terug naar de landbouw. Het systeem van nu voldoet aan veiligheid voor mens en milieu. De nadelen zijn de verliezen aan nutriënten.”

Weijma zegt dat slechts 1 procent van ons rioolwater uit urine bestaat. Dat bevat wel het grootste deel van het fosfaat, de stikstof en de kalium in het riool. „Die ene procent bevat 50 procent van het fosfaat, 80 procent van de stikstof en 70 procent van de kalium. De urine apart houden zou een eenvoudige weg zijn om al veel terug te winnen. Hoe maken we dat aantrekkelijker?”

Laaghangend fruit

Daar waar het het makkelijkste kan, is terugwinnen van elementen uit urine kansrijk. Daarom startten al eerder enkele projecten waar dat gebeurt. Bij de grote concerthal AFAS Live in Amsterdam wordt de urine van 250.000 bezoekers apart opgevangen en verwerkt. Opschaling tot de hele Arena-boulevard, inclusief het Ajax-stadion, is een mogelijkheid, zegt Weijma. Hij noemt ook andere projecten waar kleinschalig proefgedraaid wordt met aparte urine-opvang: gemeentehuis Wageningen, een project in Lochem en in Sneek, het Kazernekwartier in Venlo, een appartementencomplex in Gent en een Europees project in het Zweedse Helsingborg.

De Nederlandse boer zit echter niet te wachten op fosfaatrijke meststoffen. Door de fosfaatnorm moet dat gehalte zo laag mogelijk blijven. De fosfaat zou beter terug kunnen naar Brazilië, dat veel bodemvruchtbaarheid exporteert in de vorm van veevoer. Stikstof en kalium zijn volgens Weijma wel interessant voor Nederlands gebruik.

Rendabel

Het valt de onderzoekers in Wageningen niet mee om tot een financieel haalbaar totaalpakket te komen. Weijma: „Platgeslagen op kosten redden de meeste projecten het niet. Daar ben ik vroeger wel eens te optimistisch over geweest.” Door andere voordelen ook economische waarde te geven komt de financiële haalbaarheid van terugwinning van nutriënten voor de landbouw uit het riool wel dichterbij. Weijma denkt daarbij aan klimaat en milieu.”

Vervuilingen in het riool kunnen de kosten van terugwinning van nutriënten doen oplopen. Hier wordt vaak genoemd dat medicijnresten een groot probleem zijn. Weijma vermoedt dat dit een minder groot risico is. Hij verwacht dat zware metalen, rubberdeeltjes van autobanden op het wegdek en vlamvertragers en microplastics uit kleding en cosmetica potentieel grote schade kunnen aanbrengen als de concentratie van die stoffen in de voedselketen toeneemt.