Remkes: 'Er is vooruitgang geboekt, maar voor sommigen te weinig'

Dinsdagavond werd bekend dat boeren en het kabinet de gesprekken weer hervatten. Het is de tweede keer dat Johan Remkes om tafel gaat met boerenorganisaties. Tijdens het eerste gesprek, waar organisaties als Agractie en FDF zich lieten vertegenwoordigen door Sjaak van der Tak van LTO Nederland, kwam de gespreksleider tot de conclusie dat er sprake was van een diepe vertrouwenscrisis tussen boeren en overheid.

Remkes over resultaat

'Er is vandaag vooruitgang geboekt, maar dat zal voor sommigen te weinig zijn.' Dat is de conclusie van Johan Remkes na afloop van het gesprek tussen acht boerenorganisaties en leden van het kabinet.

Vanmorgen is er afgesproken met boeren ‘die een aangepaste bedrijfsvoering hebben’ - waaronder de biologische en natuurinclusieve boeren - dat er een langjarig perspectief nodig is, vertelt Remkes. „Dat perspectief is nodig om op het terrein van stikstof een belangrijke stap te zetten. Langjarig perspectief kan onder andere gaan om ecodiensten. Daarnaast is afgesproken dat we per gebied gaan kijken wat er mogelijk is 'van productie alleen' naar productie en diensten. Daar zijn ook faciliteiten voor nodig om een stap te zetten. Er werd door de boerenorganisaties ook aangedrongen om de markt meer te corrigeren.”

Daarnaast hebben de boerenorganisaties vanmorgen gesproken over kennis en onderwijs dat in de ogen van de belangenbehartigers nog te veel gestoeld is op de gangbare landbouw, vertelt Remkes. „En er is vanmorgen gesproken over de inzet van grond die in handen van de overheid is zoals bij Defensie, Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer. De wens is dat dat in kaart wordt gebracht om te kijken waar met grond kan worden geschoven. Ten slotte is het juridische kader besproken wat biologische landbouw meer mogelijk zou moeten maken.”

PAS-melders vergunnen; wat is nodig?

Tijdens de tweede gespreksronde zaten grote boerenpartijen als LTO Nederland, Agractie en FDF aan tafel. Remkes begint zijn toelichting met de mededeling dat hij zich de afgelopen dagen heeft verbaasd over gedoe van de gespreksagenda. „Het was vanaf het eerste gesprek duidelijk gemaakt wat vandaag besproken zou worden. Daar is gedoe over geweest. Dat vond ik heel vervelend, maar we hebben vandaag gewoon het lijstje met agendapunten zoals dat gisteren naar de betrokken organisaties is gestuurd afgewerkt. Dat zijn de KDW, PAS-melders, omgang met innovaties, met doelen en tijdpad van gebiedsprocessen en regionale doelen, het stikstofkaartje, omgang met rechtszekerheid en omgang met de drempelwaarde”, somt Remkes de gespreksonderwerpen op.

Het gesprek begon overigens met de behoefte van premier Mark Rutte om vast te stellen wat in een rechtsstaat is veroorloofd. „Er bestond aan tafel unaniem overeenstemming dat intimidatie niet geoorloofd is. Maar er was aan tafel ook begrip voor emoties op de boerenerven.”

Agrarische naast ecologische autoriteit

Tijdens het tweede gesprek zijn ook afspraken gemaakt. De ministers gaan eerst kijken hoe en wanneer de wettelijke verankering van de KDW vervangen kan worden door een ander juridisch instrument dat houdbaar is en waarbij de staat van de natuur centraal staat. Daarnaast wordt de komende tijd uitgezocht wat er nodig is om PAS-melders te vergunnen en de vergunningverlening op gang te brengen.”

Ook wordt gekeken hoe boeren kunnen worden gecompenseerd voor het geval vergunningverlening niet mogelijk is. Daarnaast zullen de ministers van stikstof en landbouw kijken hoe de overschreven innovatieregelingen een vervolg kunnen krijgen. Daarbij kijken ze naar de belemmeringen en komt er mogelijk ook een agrarische autoriteit om evenwicht te bieden aan de ecologische autoriteit.

KDW is niet van tafel

Remkes komt in de tweede helft van september met zijn conclusies naar aanleiding van de gesprekken en zal hij ingaan op perspectief voor boeren.

De KDW is niet van tafel benadrukte de gespreksleider, maar is volgens Remkes voor de individuele boer een onbevredigend instrument omdat hij daar niet op kan sturen. Er wordt wel gekeken naar een vervangend systeem dat juridisch houdbaar is.

De deadline van 2030 staat op dit moment voor het kabinet niet ter discussie. Hiermee beëindigde Remkes zijn toelichting.

Rutte: grip op emissie

Rutte kijkt terug op een bitter gesprek maar met de positieve uitkomst dat de organisaties en de overheid met elkaar verder gaan. Over de KDW kan hij zeggen dat er gekeken wordt naar een alternatief systeem. „Dat alternatief moet wel juridisch houdbaar zijn. Boeren geven aan dat ze willen sturen op emissies in plaats van op deposities omdat ze daar grip op hebben.”

De minister-president geeft aan dat het vandaag echt een belangrijk gesprek was. Op de vraag of hij het vertrouwen van de boeren alweer hersteld heeft antwoord hij weifelend; „Dat gaat niet van de een op de andere dag en zal tijd kosten.”

Reactie Sjaak van der Tak

„We hebben nog geen concrete oplossingen voor de stikstofproblematiek maar hebben vandaag wel gemerkt dat de houding van het kabinet naar boeren toe positiever is geworden." Dat zei LTO Nederland-voorzitter na afloop van het gesprek vanmiddag. „Onze eigen agenda was leidend vandaag. Het was een stevig gesprek. Aan het begin ook moeizaam. Het is gelukt; alle partijen hun punten scherp op tafel hebben gelegd." Er was volgens Van der Tak ook ruimte voor boosheid, frustratie en onmacht. „Maar daarna zijn mogelijke oplossingen uitvoerig besproken. Er is nu geen definitief resultaat. We hebben wel gemerkt dat er een positieve houding is naar de sector. Krimp van de sector is geen doel. Er zijn beginnende stappen gezet. Er is ruimte om weg te bewegen van de KDW, naar de natuurdoelen. Meer ruimte, budget en juridische borging voor praktische en technische innovaties.”

Stikstofkaartje ongewijzigd

Er is volgens Van der Tak ook toegezegd dat stikstofruimte prioriteit krijgt voor de PAS-melders. „Het heeft flink geschuurd en geknetterd tussen de boerenorganisaties en het kabinet. De grote twist tussen boeren en het kabinet bestaat uit de wet en het coalitieakkoord over hoe het doel en het tijdspad van de stikstofaanpak en hoe PAS-melders worden beschermd tegen handhaving", vat Van der Tak het gesprek samen. „Wel is toegezegd dat deze groep voorrang krijgt met de beschikbare stikstofruimte.” Wat de LTO-voorzitter niet zint is dat het stikstofkaartje ongewijzigd blijft. „Maar Remkes is nu aan zet om met adviezen te komen.”

Van der Wal; stikstofkraan moet dicht

„We gaan samen met de boeren kijken naar mogelijkheden om de natuur te beschermen en toch aan de stikstofdoelen voldoen. Maar het eerste wat nodig is, is dat de stikstofkraan dicht moet." Dat zei minister Christianne van der Wal van stikstof en natuur na afloop van het gesprek. Precies zoals ze dat vorige week ook zei tegen de boeren in de grensstreek. „Hoe snel we van de KDW afkunnen, kan ik nu nog niet zeggen. Eerst moeten we kijken hoe we kunnen werken aan natuurherstel.”

De KWD blijft volgens de minister nog wel nodig voor de vergunningverlening. Zij ziet mogelijkheden voor innovaties. „Deze zijn een sleutel tot de oplossing, maar die moeten wel juridisch houdbaar zijn.”

Reactie Bart Kemp; bescherm natuur

„Het ging moeizaam, maar we zien wel een veranderende houding, die moet worden omgezet in daden. Daar zijn nog geen toezeggingen. We hebben een traject van drie jaar achter ons waarbij we telkens tegen een dichte deur aanliepen. Dus het moet eerst maar eens gaan gebeuren. Dan zijn er voorzichtig stapjes. We wachten nu het rapport af en hopen dat die voorzichtige stapjes dan ook daadkrachtige stappen worden."

Of men eerder aan tafel had moeten zitten? „Juist niet, de uitspraken van Hoekstra waren nodig om te werken aan het fundament. Het is nu zaak dat het kabinet gaat bouwen aan een nieuw fundament, zónder KDW. Dat hebben we vandaag ook besproken; dus kijken naar de natuurdoelen. Dan kunnen we gaan bouwen. Het is aan het CDA om dat intern in het kabinet te gaan uitvoeren."

Of het vertrouwen er weer is? „Hm, dat is een groot woord. We zien verandering, maar vertrouwen is nog te groot. Het is belangrijk om te doen wat nodig is voor de natuur. Natuur beschermen moet bovenaan staan. We zitten nu in een juridische vijver met alleen maar focus op stikstof. Kijken naar de natuur is belangrijk."

Kemp vervolgt: „Bedrijven die worden opgekocht voor het uitbreiden van een snelweg is ecologisch onjuist. Dat zegt Remkes in zijn eigen rapport twee jaar geleden ook. Voor een individuele boer kan het, maar je rookt de sector uit."

Reactie Van den Oever; PAS-melders voorrang

Van den Oever over 'het positieve van vandaag'; „Is in ieder geval dat PAS-melders voorgaan op de prioriteitenlijst. Dat is eigenlijk het enige wat we echt hebben binnengehaald. De rest is onzeker. Er komen ook nog meer dingen aan zoals Kaderrichtlijn water. Misschien komen daar weer meer kaartjes voor. Positief is dat er ruimte is om weg te komen bij de KDW. We willen een gehele omvorming van het systeem naar instandhouding van de natuur." Maar nu moeten we eerst wachten op het rapport van Remkes? „Ja en ik heb een positiever gevoel dan verwacht, voornamelijk door de ruimte rond de KDW."

Op de vraag of de bergen afval op de snelweg voorbij zijn, geeft Van den Oever antwoord; „Heftige acties zijn al even opgeschort, stille acties kunnen gewoon doorgaan. Gekeken naar hoe Remkes gehandeld heeft tijdens de gesprekken, zien we dat hij dit onafhankelijk gedaan heeft."

Omgekeerde vlaggen zijn volgens Van den Oever nog steeds 'prima voor het beeld'; „Er is op dit moment nog niks opgelost. We zijn niet verantwoordelijk voor individuele acties. We hebben ons als FDF aan de regels gehouden. Alle acties zijn van te voren gemeld. Veel meer kunnen we niet doen als bestuur."

Boerenprotest en steun

Bij het Zuidhollands provinciehuis stonden enkele boeren met trekkers uit Midden-Delfland. De trekkers mochten blijven staan van de politie. Als de nood aan de man was moeten de trekkers weg. De chauffeurs moesten daarom in de buurt blijven.

Melkveehouder Gerrit Boer uit Stolwijk (ZH) stond buiten het provinciehuis in Den Haag. Hij was daar om de gespreksvoerders van de boeren te steunen; „Het is belangrijk dat we die mensen die voor ons in gesprek gaan, blijven ondersteunen." Boer zit in veenweidegebied waar 70 procent moet worden gereduceerd. „Als ze de KDW uit de wet halen, help je een heleboel boeren. Het is goed dat de belangenbehartigers dát, en het legaliseren van de PAS-melders, als doel stellen. Ze houden de rug recht, ik ben alleen benieuwd of de overheid ook die kant op gaat bewegen. Ik ben benieuwd hoe dit gaat uitpakken."

'Alles bij sector neergelegd'

Bart Kemp van Agractie kwam tijdens een korte pauze even naar buiten. 'De gesprekken gaan moeizaam', vond hij. Kemp is boos over het feit dat er nagenoeg geen beweging is met betrekking tot PAS-melders. „Kabinet legt alles bij de sector neer.”

Helft stoppers in tien jaar

'Niet wetenschappers of andere autoriteiten moeten aan het roer staan bij de bescherming van de natuur, maar mensen van de praktijk.' Daarvoor pleitte Bart Kemp van Agractie vandaag tijdens het gesprek met het kabinet. In een statement van de boerenactiegroep staat: ‘alle drukfactoren op deze natuur moeten in kaart worden gebracht, een nulmeting, bodemanalyses, en een gedegen herstel- en beheersplan dat waar nodig weerslag krijgt in het ruimtelijke spoor, conform de bepalingen in de Europese Habitatrichtlijn. Per gebied en per habitat. Niet door professoren of autoriteiten, maar gewoon in de gebieden door de boswachter, de waterschapper, de boer en de ecoloog. Mensen van de praktijk. En natuurlijk is het goed dat de heren wetenschappers ook hoog over meekijken.’

Volgens het door Kemp ingebrachte statement kan stikstof één van de drukfactoren op de gebieden zijn. ‘En iedere kilo stikstof die de lucht in gaat, kunnen we niet benutten voor onze gewassen’, vertelde hij aan de aanwezige kabinetsleden. ‘We moeten de autonome daling breed herdefiniëren, registreren en borgen.’

Agractie stelt dat dit zowel geldt voor de agrarische sector als voor de andere sectoren. ‘Wat snel ruimte kan scheppen is met goede vrijwillige regelingen natuurlijke stoppers hun bedrijf laten beëindigen zodat er tevens meer ruimte ontstaat voor boeren die wel door willen. In de intensieve gebieden loopt het aantal natuurlijke stoppers op tot 50 procent binnen 10 jaar. Dit geeft enorme kansen, maar vergt wel maatwerk in de uitvoering. Daarover denken we graag met u mee.’

PAS-melders

Met de legalisatie van de PAS-melders is volgens Kemp te lang gedweept. ‘Als direct, zoals door de landbouw voorgesteld, direct was gestart met de registratie van autonome daling en natuurlijke stoppers had al een fors deel van de PAS -melders kunnen worden gelegaliseerd. Dit kan alsnog met terugwerkende kracht. Ook kan zo de vergunningverlening voor de bouw op gang blijven. U heeft herhaaldelijk toegezegd dat het uw verantwoordelijkheid is dat deze bedrijven worden gelegaliseerd. Welke garantie gaat u geven dat er geen handhaving of gedwongen krimp plaatsvindt zoals nu in Overijssel gebeurt? Actie is nu vereist.’

Geen perspectief

Alex Datema zat vanmorgen namens Boer en Natuur bij gesprekleider Johan Remkes aan tafel op het provinciehuis van Zuid-Holland in Den Haag. Daar waren alle partijen aanwezig die ook 5 augustus al om tafel zaten met uitzondering van LTO. LTO en partijen als Agractie en FDF praten vanmiddag met Johan Remkes, premier Mark Rutte en de ministers Christianne van der Wal (stikstof), Henk Staghouwer (landbouw) en Mark Harbers (infrastructuur en waterstaat).

De partijen spraken vanochtend vooral over de toekomst van de landbouw en niet zozeer over de deadline van 2030 en 2035, vertelde Datema na afloop. „Het was om te kijken waar we over twintig jaar willen staan met de landbouw en dat moet je dan terugvertalen naar wat je morgen moet gaan doen. Omdat er veel focus ligt op stikstof vergeten we nog wel eens het langetermijnperspectief.”

Datema heeft aan Remkes verteld dat als de overheid doelen wil realiseren ze ervoor moeten zorgen dat boeren in beweging komen. „Als de overheid alleen zegt dit doel is er en je biedt vervolgens geen perspectief, dan ga je de doelen niet halen. Dat doe je wél door ervoor te zorgen dat je ecosysteemdiensten uitbreidt, gaat nadenken over bijmenging van duurzame producten, door verbetering en vereenvoudiging van de certificering op boerenbedrijven waarmee boeren kunnen aantonen dat ze duurzaam zijn en aan alle regels voldoen.”

De voorzitter van Boer en Natuur denkt dat er wel goed is geluisterd naar de aanwezige boerenorganisaties. „Maar uiteindelijk is het aan de politiek om daar besluiten in te nemen.”