‘Ringrot is als brand op een bedrijf’

In 2008 deed zich één geval ringrot voor. Na de ontdekking door de Plantenziektenkundige Dienst (PD) ging een biologisch bedrijf dat ook aardappelen van anderen sorteerde op slot. Er werd onderzoek gedaan naar meer mogelijke besmettingen. Een klein bericht in de agrarische pers, maar een grote waarschuwing voor andere pootgoedtelers.
´Zodra er een positieve uitslag van het onderzoek is – voor de teler dus negatief – krijgt de pootgoedpartij de status 'besmet'. Meestal worden alle andere partijen ook besmet verklaard. Daarmee is de pootgoedstatus ten eind´, vat Henk Hendriks, sectormedewerker akkerbouw van de PD, de gang van zaken nuchter samen. ´Alles wordt vernietigd en daarmee is de teler al zijn materiaal kwijt. Alles wat in jaren met zorg is opgebouwd, is verdwenen. Dat gaat dus heel ver.´

Pootgoed als consumptie

Voor zover mogelijk wordt het financiële leed verzacht door de mogelijkheid pootgoedpartijen af te zetten als consumptieaardappelen. Onder scherp toezicht van de PD kunnen aardappelen in kleinverpakking wel naar de winkelschappen. ´We houden daar letterlijk toezicht op, als we er tenminste bij kunnen zijn. Zo niet, dan controleren we het papierwerk achteraf. Om te zien of er geen aardappelen op de verkeerde plaats zijn gekomen´, legt Hendriks uit.

Stoomcontainer

Behalve naar de tunnelcomposteerder of de vergistingsinstallatie kunnen besmette partijen ook in de stoomcontainer. Na een half uur 80 graden leggen de bacteriën het loodje. De aardappelen, of wat er van over is, kunnen als veevoer worden afgezet.
Dat is geen vetpot, weet Jeroen Duijn. Hij heeft in Heerhugowaard een stoominstallatie voor potgrondontsmetting. Sporadisch wordt die gebruikt om ring- en bruinrotpartijen te stomen. ´Zo'n akkerbouwer moet nog flink zijn best doen om een veehouder een paar centen uit de zak te praten.´

Heet genoeg

Als een partij al geschikt is om te stomen, moet er volgens Duijn altijd geld bij. ´Vanwege de capaciteit van de container mag er niet te veel of te weinig in. Ik kan tot 20 ton laden. De PD meet met sensoren om te kijken of de aardappelen heet genoeg worden en de bacterie inderdaad dood is. Afhankelijk van de omvang van de partij worden de aardappelen bij Duijn gebracht, haalt hij ze op met de trekker of gaat de installatie op transport naar het getroffen bedrijf. ´De kosten van het stomen hangen af van de gasprijs, de tonnen en het transport, de dieselprijs dus.´ In de afgelopen jaren lagen de kosten op 50 tot 60 euro per ton. De afhandeling van de vernietiging en eventueel transport dat daar bij komt kijken moet de teler zelf regelen.
Naar eigen zeggen wordt Duijn er niet rijk van, hij vindt het 'leuk' dat hij het kan doen voor de akkerbouwers. ´Ze hebben er zelf om gevraagd, een aantal jaar geleden. Een akkerbouwer met bruinrot kwam toen met de vraag of ik de bacterie dood kon stomen. De PD heeft vervolgens onderzocht of de maatregel afdoende is.´

Verzekeren bij PotatoPol

In verband met het enorme risico verzekert het gros van de telers zich tegen de gevolgen van de ziekte bij PotatoPol. De verzekeringsgraad onder pootgoedtelers is het hoogst: ruim 90 procent van het areaal is verzekerd. ´Voor die telers zijn de financiële gevolgen het zwaarst´, schetst PotatoPol-medewerker Gert Jan van Dijk de situatie. 40 procent van de consumptieaardappelen en 74 procent van de zetmeelaardappelen is verzekerd. ´Gemiddeld is 63 procent door de onderlinge waarborgmaatschappij verzekerd. Zo'n besmetting kan een bedrijf aardig te gronde richten, ook al komt het niet veel voor. Vergelijk het maar met een brand. De gevolgen zijn net zo catastrofaal.´
Ook in economisch slechte tijden haken de telers niet af. ´Je zegt je brandverzekering ook niet op.´

Alleen directe schade verzekerd

PotatoPol verzekert alleen de directe schade. De vervolgschade is voor rekening van de teler. Van Dijk: ´Die vervolgschade is er altijd. Het bedrijf blijft lang onder controle en wie zijn pootgoed heeft moeten weggooien, bouwt niet zomaar iets nieuws op.´
De teler kan op die vervolgschade anticiperen door het verzekerd bedrag te verhogen. Het PotatoPol-bestuur heeft een adviesbedrag vastgesteld. Dat mag maximaal 30 procent naar beneden of naar boven worden bijgesteld bij het afsluiten van de verzekering. Wie het bedrag verhoogt, heeft bij uitkering een tegemoetkoming in de vervolgschade. Wel geldt altijd een eigen risico van tien procent.

Oorzaak en gevolgen ringrot

Ringrot wordt veroorzaakt door de bacterie Clavibacter michiganensis subsp sepedonicus. De bacterie overleeft niet in het veld; in plantenresten en opgedroogd bacterieslijm kan de ziekteverwekker jarenlang sluimeren. Op machines en materialen houdt de bacterie het een jaar vol.
Aardappelen raken geïnfecteerd via wonden en vooral via besmette apparatuur, machines, zakken, kisten en bewaarruimten. Bulkwagens en centrale sorteerstations zijn de grootste risicobronnen. Voor reiniging van bulkwagens geldt een bindend 'transportprotocol' van de Nederlandse Aardappel Organisaties (NAO). NAO en LTO werken aan een hygiëneprotocol voor centraal sorteren. Risicovol zijn ook pootgoed snijden, het gebruik van pootgoed uit landen waar ringrot voorkomt en gebruik van fust van buiten het bedrijf.

Symptomen

De symptomen komen pas laat in het groeiseizoen. Eerst verwelkt het onderste blad. Dat gaat vaak gepaard met chloriosis en licht rollen van de bladranden. Later ontstaan lichtgele verkleuringen tussen de nerven van het blad. Vervolgens verwelkt de stengel. Bij druk op de stengelbasis komt bacterieslijm vrij.
Het eerste symptoom in de knol is een lichtgele verkleuring bij de vaatbundelring. Bij druk komt een band van roomachtig bacterieslijm uit de vaatbundelring. Er blijft een holte tussen de schors en het merg. Later wordt het vaatweefsel donker, barst de schil en kan rond de ogen roodkleuring optreden.
Als de Plantenziektenkundige Dienst de besmetting heeft vastgesteld, volgt een teeltverbod.

Teeltverboden

Er zijn twee mogelijkheden:
- teeltverbod van vier jaar. Alleen gras of braak is toegestaan. Na vier jaar mag de teler weer aardappelen verbouwen.
- teeltverbod van drie jaar. In die periode mag de teler alleen gewassen telen die de ringrotbacterie niet kunnen verspreiden of in stand houden. Na drie jaar is weer aardappelteelt mogelijk, maar de eerste teelt na het verbod mag nooit pootaardappelen zijn, ook niet na een langere periode.

Opslag bestrijden

De aardappelteler moet tijdens de besmetverklaring op al zijn percelen opslag bestrijden. Het besmette perceel moet minstens twee jaar vrij zijn van opslag, anders verlengt de PD het teeltverbod. Alle machines die op het besmette perceel zijn gebruikt, moeten op het perceel worden gereinigd en de eerste twee jaar telkens ontsmet.

Drie jaar onder toezicht

Het hele bedrijf staat drie jaar onder toezicht of zolang het teeltverbod duurt. Er wordt speciaal gelet op het verbod op de pootaardappelteelt in het eerste jaar na de besmetting. De jaren erna staat het de teler vrij te telen wat hij wil, tenzij het om pootgoed gaat. In het eerste jaar na een besmetting moet de gehele oogst worden getoetst, voordat de aardappelen worden afgezet. Partijen pootaardappelen moeten drie jaar lang gescheiden blijven van partijen consumptie- of zetmeelaardappelen. Ook gelden scherpere reinigings- en ontsmettingseisen voor machines en bewaarruimten.

Aantal besmettingen of waarschijnlijke besmettingen, door PotatoPol in behandeling genomen sinds de oprichting in 1997 (niet-verzekerde gevallen heeft PotatoPol niet in beeld).

Berekening PotatoPol-premie

Een voorbeeldberekening voor een bedrijf dat zich verzekert volgens de adviesbedragen. Het bedrijf heeft 5 hectare pootaardappelen, 2 hectare consumptieaardappelen en 20 hectare zetmeelaardappelen (bedragen exclusief 7,5 procent assurantiebelasting).