‘Zonder markttoeslag telen we wel zetmeelaardappelen door’

Vorig jaar kregen de zetmeelaardappeltelers van hun coöperatie een toeslag van 10 euro per ton. Die uitkering was mogelijk na een seizoen met een hoge zetmeelprijs, veroorzaakt door de kleine mondiale zetmeelvoorraden en de hoge graanprijs. Inmiddels is de graanprijs weer fors gedaald en zijn de voorraden groot. 'Het wordt een moeilijk jaar, maar de prijzen zijn nog niet schrikbarend laag', relativeert Oosting. 'De prognose heeft Avebe doen besluiten geen markttoeslag uit te keren. Dat lijkt me verstandig.' De teler is zelf lid van de ledenraad van Avebe.

Iets overhouden aan de teelt

Oosting verwacht dat hij aan het einde van de rit wel iets overhoudt aan de teelt. Hij gaat uit van de minimumprijs die de coöperatie nu eenmaal verplicht is te betalen en de toeslag voor het zetmeelgehalte. 'Als ik dan ook nog 95 procent van mijn quotum vollever, komt er weer een toeslag van anderhalve euro per ton overheen. In mijn geval kan het uit.'
Die euro's krijgt hij niet cadeau, weet de teler. 'Zetmeelaardappelen telen is topsport. De marge is klein en je hebt een bovengemiddelde opbrengst nodig om rendement te halen. Een gemiddelde biet groeit makkelijker.' Oosting levert jaarlijks 4.500 ton zetmeelaardappelen.

Teleurstelling

Volgens Avebe-bestuurder Jabob Bartelds heeft de coöperatie geen andere keuze. 'Als er geen markt is, kun je niet uitbetalen. Het is een kwestie van eerst geld verdienen en dan pas weer uitgeven. Dat is bij een traditionele coöperatie niet anders.'
Hij realiseert zich dat de telers een markttoeslag goed kunnen gebruiken. 'Ze hebben een duur seizoen achter de rug en we missen een navenante prijs.' Het leverde de aardappelverwerker geen boze reacties op, voor zover Bartelds weet. 'Telers zijn natuurlijk wel teleurgesteld, maar iedereen weet dat de graanprijzen lager zijn. De meesten zagen de bui wel hangen.'
Oosting rekende aanvankelijk ook op een toeslag. 'Geen 10 euro natuurlijk, maar ik hoopte dat er wel 2, 3 euro in zou zitten. Helaas dus niet.' De teler rekent het bestuur van de coöperatie niets aan. 'De leiding is nu goed. Vier jaar geleden moesten we nog bijspringen om te voorkomen dat de Avebe ten onder ging. Toen was Avebe niet goed, nu is de wereld om de coöperatie niet goed. Daar doen we als leden niet veel aan. Het is natuurlijk jammer van de toeslag, maar ik heb liever deze maatregel dan dat we weer moeten bijspringen.'

Areaal krimpt niet

Oosting en Bartelds verwachten dat het zetmeelareaal niet krimpt door het besluit. 'Het areaal is al bepaald, die aardappelen worden wel gepoot. Op korte termijn zie ik niets veranderen', schat Bartelds in. Krimp is volgens de bestuurder minimaal een Europese zaak. 'Waarschijnlijk zelfs mondiaal. De voorraden zij nu eenmaal groot omdat we vorig jaar op alle fronten een topoogst hadden. Er is 60 miljoen ton meer geproduceerd. Dat heeft ook effect op het komende seizoen, want in Oost-Europa verdienden de telers ook meer. Daardoor hebben ze daar ook meer geld voor mest en gewasbeschermingsmiddelen, zodat ze hogere opbrengsten halen.' Bartelds schat dat de prijzen nu weer op het niveau van 2007 liggen.
Voor Oosting is er geen reden om te snijden in zijn hectaren zetmeelaardappelen. 'Op korte termijn zie ik helemaal geen verandering in het areaal. Niemand verwachtte de scherpe graanprijsdaling, maar de stijging van vorig jaar was ook niet voorzien. Er kan nog van alles gebeuren. Elders in de wereld kan bijvoorbeeld een deel verdrogen. De prijs fluctueert nu eenmaal meer doordat de marktbescherming wordt afgebouwd. Dat heeft meer effect dan de markttoeslag, want die kenden we tot vorig jaar niet eens.'

Koppeling

Het ontkoppelen van de Europese steun voor de zetmeelaardappeltelers in 2013 baart Oosting veel meer zorgen dan de toeslag. 'Dan wordt de laatste 60 procent geschrapt en valt 50 tot 60 miljoen euro steun weg. Het is de vraag wat daarvan het gevolg is.' Oosting hoopt op een vorm van compensatie. 'Dat moet toch wel? De ontkoppeling van de 40 procent steun kregen we in toeslagrechten terug. Over een regeling na de volgende ontkoppeling is nog geen duidelijkheid.'
De teler zet zijn kaarten vooralsnog op Avebe. Die heeft een fabriek om eiwit te winnen volgens een gepatenteerd proces. De fabriek draait nu twee jaar op proef. 'Hebben ze het proces eenmaal goed in de vingers, dan breiden ze uit. Dat levert de telers een behoorlijke bijdrage op.'
Bartelds rekent vooral op de markt, na de ontkoppeling. 'Het wordt spannend, want de concurrentie met de granen neemt dan toe. Zetmeelaardappelteelt kan alleen nog uit als de markt flink aantrekt.'
Oosting hoopt op betere tijden voor de zetmeelaardappelteelt. 'Het verschil tussen een hoge en een lage voorraad is soms klein', stelt de teler filosofisch. Hij verklaart: 'De roep dat er veel is, veroorzaakt al een prijsdaling en andersom is het net zo. Daar zorgen speculanten voor, die zo proberen het eigen rendement te vergroten.' Bartelds hoopt dat de prijs weer stijgt. 'Je kunt erop hopen, niet erop rekenen. Niet alle sombere voorspellingen leiden tot een krimp in de teelt.'

Leveringsrechten parkeren

Leden van de coöperatie hebben zowel een leveringsrecht als een leveringsplicht. Avebe hamerde vorig jaar bij de leden op de leveringsplicht, om ervoor te zorgen dat de aardappelverwerker aan de zetmeelvraag kon voldoen. Dit jaar biedt de coöperatie juist de mogelijkheid aandelen te parkeren. Dat levert de teler een vrijstelling op van de leveringsplicht. Daarvoor betaalt hij 50 euro per aandeel. Met de regeling hoopt Avebe het aantal tonnen te beperken. Een aandeel staat gelijk aan het leveren van 26,5 ton zetmeelaardappelen.

Kanttekening kostprijs zetmeelaardappelteelt

De Nederlandse Akkerbouw Vakbond (NAV) ziet het somber in voor de zetmeelaardappeltelers, omdat de telers uitgaan van een te lage kostprijs. De bond komt op een kostprijs van 10,6 cent per kg, inclusief een ondernemersmarge van 10 procent en uitgaande van een onderwatergewicht van 470 gram. Telers schatten de kostprijs zelf lager in, heeft de bond onderzocht. De ramingen van de telers komen 4 tot 8 procent lager uit. Gezien de werkelijke kostprijs vindt de NAV dat aardappelzetmeelfabrieken met een hogere uitbetalingsprijs moeten komen, om de teelt na 2013 in de benen te houden. De NAV roept belangenbehartigers en politici dan ook op het 'onheil' uit Brussel af te wenden.

Weinig kans op aanpassing beleid

Zetmeelaardappelteler Roelof Oosting in Odoornerveen vindt het een goede zaak dat de NAV kritisch naar het beleid én de kostprijs kijkt, maar helemaal reëel is het volgens hem niet. De kans dat het Brusselse beleid voor 2013 nog wordt aangepast, acht hij nihil. 'En een hogere uitbetalingsprijs kun je niet afdwingen. Daar zijn vorstelijke winsten bij de zetmeelfabrieken voor nodig en die zijn er nu eenmaal niet.'
Of de kostprijsberekening van de NAV deugt, vindt Oosting lastig te beoordelen. 'Die kostprijs hangt ook heel erg af van de schaal waarop zetmeelaardappelen worden geteeld. Ik kan de teelt voor mezelf in elk geval rondrekenen, onder meer doordat ik op grotere schaal teel. Zoals het nu gaat, hoef ik er geen geld op toe te leggen, maar ik zou natuurlijk best 30 of 40 procent meer willen vangen. Het is niet altijd makkelijk om het rond te krijgen, maar daarvoor ben je nu eenmaal ondernemer.'