‘Boer moet aansluiten op markt en omgeving’

Ondanks de laaghangende bewolking is het een komen en gaan van vliegtuigen. Het bedrijf van de gebroeders Ham ligt niet ver van de nationale luchthaven. Als een vliegtuig op Schiphol wordt uitgeladen, wordt dat mede mogelijk gemaakt door Ham en zijn collega-akkerbouwers van de vereniging Meerboeren. 'We telen koolzaad. Daarvan wordt biodiesel gemaakt voor het grondtransport op Schiphol', legt Ham uit. Hij is zelf voorzitter van de vereniging.

Kinderen op bezoek

Op het erf van de gebroeders is duidelijk te zien dat er kinderen komen. Her en der staan trapversies van professioneel landbouwmateriaal. Alsof de jeugdige chauffeurs alleen even zijn afgestapt om te schaften met een limonade en een stroopwafel, klaar om zo weer aan de slag te gaan. Bezoekers worden met borden gewaarschuwd. 'Pas op, kinderen'. Na de zomervakantie wordt het alleen maar bedrijviger, verwacht Ham. Dan komen ze met klassen tegelijk naar het bedrijf om te kijken en te leren.
'We zijn hier een ruimte aan het verbouwen', zegt de akkerbouwer terwijl hij door de huisverkoopwinkel loopt. 'Scholen uit de Haarlemmermeer en uit Amsterdam kunnen hier terecht om te kijken waar de producten vandaan komen. Bovendien krijgen ze een maaltijd, uiteraard met producten van het bedrijf.'
Kinderen konden hun verjaardag al vieren op het bedrijf. In het seizoen kunnen ze zelf aardappelen oprooien, schillen en snijden om vervolgens zelf patat te bakken. 'Altijd een succes', volgens Ham.

Grootschalig aanpakken

Omdat de gemeente Amsterdam belangstelling toonde en ook de Haarlemmermeer in de markt is, besloten de gebroeders het grootschaliger aan te pakken. 'Ik kreeg vaak een stapel tekeningen van de kinderen als dank. Dat is mooi, maar nu wordt het tijd om het professioneler aan te pakken. Het is straks geen liefdadigheid meer, maar gewoon een betaalde tak op het bedrijf.'
Nu is de aparte ruimte in de schuur nog een rommeltje. Er wordt duidelijk gewerkt. Van veilige patatbakinstallatie tot bedrijfshulpverlener, van getraind personeel tot certificering, alles is na de zomervakantie voor elkaar. 'Het educatieproject is niet specifiek van ons', haast Ham zich te zeggen. 'We doen het onder de vlag van de Meerboeren. Zes bedrijven doen mee en de betrokken gemeenten betalen mee.'

Veiligheid staat voorop

Als Ham klaar is, kunnen de kinderen de gang van de producten door het hele bedrijf volgen. Dat vergt wel aanpassingen.  Veiligheid staat natuurlijk voorop. Maar het is wel de bedoeling dat ze bijvoorbeeld ook het sorteren en inschuren kunnen bekijken. Daarop gaan we het bedrijf helemaal inrichten.'

Gemengd bedrijf met vleesvee

Uitgedroomd zijn de gebroeders nog lang niet. Als het aan hen ligt, is het akkerbouwbedrijf straks weer een gemengd bedrijf waar ook vleesvee te vinden is. 'Dan kunnen we de kringloop weer herstellen.'
Ook het vlees gaat dan als streekproduct weg. 'We streven naar een multifunctioneel bedrijf. Je kunt geen gewoon voedselproductiebedrijf meer neerzetten. Je moet aansluiting zoeken op de omgeving, anders is het eindig.'

Wandelroute en waterpartijen

Niet alleen voor kinderen, ook voor volwassenen valt er van alles te bekijken en te leren op het bedrijf. Over de percelen ligt een wandelroute van ruim 4 kilometer. Met borden krijgt de wandelaar uitleg wat er groeit en wat daarbij komt kijken. Volgens Ham wordt het steeds drukker in het land. 'We grenzen aan landgoed Olmenhorst. Als op dat fruitbedrijf excursies zijn, zien we vaak ook meer wandelaars op onze percelen.'
Even verderop zijn waterpartijen aangelegd in wat eens een akkerbouwperceel was. De grondverzetmachines zijn net weg en de klei ligt te glimmen in de regen, maar het is onmiskenbaar een nieuw natuurgebied. 'Dat wordt de Venneperhout en ook dat gebied wordt aangesloten op onze route.' Het natuurgebied gaat dit jaar officieel open.

Steeds verder uitbreiden

Zo breidt het wandelnetwerk zich uit in de Haarlemmermeer. Ben Ham overweegt zelfs ruiterpaden aan te leggen op het bedrijf, maar of het zover komt, hangt af van de risico's die deze gastvrijheid met zich meebrengt. 'Daar verdiepen we ons nu in.'
Voor beide broers is het duidelijk dat het akkerbouwbedrijf zich met de omgeving bezig moet houden. Dat gaat verder dan de huisverkoop. 'Het platteland wordt kleiner. Er zijn straks 140.000 inwoners in de Haarlemmermeer en die zien het platteland als uitloop van hun eigen tuin. Die komen hier hun producten kopen, omdat ze een product met een verhaal willen.'

Transparante keten

Behalve aan het verhaal hechten de klanten aan een transparante keten, denkt Ham. 'Er is behoefte aan eerlijke producten, waarvan duidelijk is waar ze vandaan komen. Als ik naar de klandizie kijk, denk ik dat de trend van de panklare producten op z'n retour is. Consumenten raakten de binding met de grondstoffen kwijt en daarom stappen ze nu steeds vaker over een deel van de keten heen en halen ze groenten en fruit rechtstreeks van het bedrijf.'
Langs de lange Hoofdweg, dwars door de Haarlemmermeer, zijn veel akkerbouwbedrijven te vinden. Daarvan zijn er verscheidene die aan huisverkoop doen. Geen probleem, volgens Ham. 'We hebben niet allemaal dezelfde producten en rassen, het kan allemaal naast elkaar bestaan.' De Meerboeren hebben een speciaal huisverkoopnetwerk opgezet en verwijzen naar elkaar.

Hannesen met grote maten aardappelen

Ondanks alle educatie- en recreatieplannen is het bedrijf van de gebroeders Ham in eerste instantie voorlopig een akkerbouwbedrijf. Ook daarin legt Jan Ham de lat hoog. Afgelopen zomer kocht hij een nieuwe in- en uitschuurlijn.
Dat deed hij niet alleen om zijn afnemers beter te bedienen. 'Wij telen tafel- en frietaardappelen en die sorteren we nauwkeurig bij het inschuren. Met de vorige inschuurlijn zaten we enorm te hannesen met de grote maten. De bunkersorteermachine kon slecht uit de voeten met de maat 70 millimeter. Dat is nu voorbij. Nu werken we efficiënter en er is minder schade aan het product.'

Vijf boxen

Omdat de gebroeders nu nauwkeuriger kunnen sorteren, is de bewaarplaats opgedeeld in vijf boxen die elk passen bij een perceelsgrootte van 5 hectare. Daarmee kan Ham de verschillende afnemers letterlijk op maat bedienen. 'Dat geeft een sterkere positie en dat is nodig. Ik ken genoeg akkerbouwers die volledig op één afnemer vertrouwen en denken dat ze een goede prijs krijgen omdat ze al een jarenlange band met de fabriek hebben. Zo werkt het helaas niet. Afnemers worden steeds zakelijker, dus moet je als akkerbouwer ook steeds zakelijker worden. Dan word je serieus genomen en beter behandeld.'

Verschillende afnemers

De keuze voor verschillende afnemers is om precies dezelfde reden gemaakt. In de zakenfilosofie van Ham past spreiding van afzet, rassen en producten. 'We kunnen ook snel overschakelen op een ander ras als dat nodig is. Kwestie van een perceel opdelen, zorgen voor de kennis van het ras en de begeleiding en telen. Wel willen we minimaal 5 hectare, want het moet natuurlijk geen tuinieren worden.'

Uien niet in precieze maatvoering

Naast aardappelen telen de twee ook uien. Ook die wilden ze aanvankelijk op dezelfde manier sorteren om tot een preciezere maatvoering te komen. Dat werkte echter niet. 'Het gaat niet samen met de aardappelen. Het is essentieel dat de uien goed droog zijn en dat de lijn en de bewaarschuur helemaal schoon is. We hebben het wel geprobeerd, om ze mooier in de box te krijgen. Het kostte te veel moeite en er kunnen dus geen aardappelen tussendoor. Alleen op een kleinschalig niveau krijgen we het voor elkaar, maar dat kan nooit uit.'
Ben en Jan blijven rekenen en nadenken over nieuwe mogelijkheden. 'Het vraagt veel betrokkenheid om het bedrijf zo te voeren als wij doen. Gelukkig kunnen we daarbij rekenen op de steun uit de omgeving, van de familie. Die hebben we hard nodig.'

Het bedrijf

Ben en Jan Ham telen op 155 hectare 15 hectare tafelaardappelen en 14 hectare frietaardappelen. Ze hebben opslag voor 1.500 ton.. Het bouwplan bevat verder 70 hectare graan, 15 hectare graszaad, 10 hectare bieten, 6 hectare koolzaad en 4 hectare uien. Ook wordt ongeveer 20 hectare verhuurd aan tulpen- en spruitentelers. Het bedrijf ligt in Nieuw Vennep, in de Haarlemmermeer. Hoewel de taken niet strik gescheiden zijn, is Ben vooral de man van de techniek en Jan houdt zich bezig met de producten in de schuur en de afzet. Het management pakken ze samen aan.
Over de percelen hebben de broers 4,5 kilometer pad, dat wandelaars zelfstandig kunnen wandelen. Informatieborden geven aan wat er op de percelen groeit. Binnenkort bouwen de twee de educatieve kant van het bedrijf verder uit. Dan kunnen schoolklassen er terecht voor een vier uur durende excursie en een maaltijd. Inmiddels wordt ook gedacht aan het opzetten van een vleesveetak om het vlees als streekproduct te verkopen.