Vergeten groenten uit de vergetelheid

Schrijver heeft een paar vaste afnemers voor zijn groenten, die hij al jaren teelt op het biologische bedrijf De Lepelaar in Sint Maarten. 'Onze hoofdteelten zijn nog altijd aardappelen, wortelen, graan en kool. We hebben 44 hectare en daarvan wordt ongeveer een hectare gebruikt voor de vergeten groenten.'

Kleinschalig telen

Kleinschalig telen is volgens Schrijver de enige manier om deze gewassen goed in het schap te krijgen. 'Zodra je aan grote oppervlakten begint, krijg je te maken met ziekten en plagen die je niet in de hand kunt houden. En je raakt de groenten niet kwijt. Kleinschalig is beter. Wij doen het omdat er belangstelling voor is en vooral omdat we het leuk vinden. Onze afnemers willen er wel voor betalen, het is voor mij de slagroom op het toetje.'
Zijn advies wordt niet door iedereen gevolgd, want inmiddels is bijvoorbeeld het areaal wortelpeterselie groeiende. Dat is echter alleen af te leiden uit de reacties van telers die weten dat meer van deze groente wordt gezet, want het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en het Productschap Tuinbouw kunnen geen cijfers over dit soort gewassen verstrekken. 'Deze teelten zijn te klein', aldus een woordvoerster van het schap.

Join the club

Biologisch-dynamisch akkerbouwer Jan van Geffen in Lelystad maakt het niet uit. 'Wie wil, kan er aan beginnen.' Collega-telers kunnen zelfs aan Van Geffen vragen hoe de teelt in elkaar steekt, al is die informatie ook via internet wel te vinden. Van Geffen teelt onder meer 4 hectare pastinaak, 6 hectare schorseneren, 0,5 hectare kliswortel en 1 hectare aardperen.
De markt is beperkt. De kliswortel van Van Geffen gaat vooral naar Duitsland, waar de groente populair is onder macrobioten. De kliswortel komt van origine uit Japan, is te vergelijken met pastinaak en de smaak komt volgens gebruikers in de buurt van artisjok. De Britten maken een frisdrank van de klit met paardenbloem, maar in Europa wordt de plant nog amper gegeten. De wortels worden in het eerste jaar in de herfst geoogst, dan heeft de plant nog geen bloemstengels en bloemen gemaakt. De wortels zijn vorstbestendig en worden in de grond bewaard. De rode bladstelen zien er een beetje uit als rabarber. De groente zou vochtafdrijvend en bloedreinigend zijn en werken tegen gewrichtreuma, zweren, maagklachten, haaruitval en roos.

Arbeidsintensieve teelt

Van Geffen is de groenten nooit vergeten, hij teelt ze al 30 jaar. 'Het zijn teelten die lang niet op ieder bedrijf passen. Wij hebben lichte grond en dat is perfect.' De aardappelachtige aardperen rooit Van Geffen 's winters. Het schoonmaken en verwerken van aardperen en pastinaak is een arbeidsintensief karwei. 'Dat maakt ze ongeschikt voor grootschalige akkerbouwmatige teelt, nog los van de vraag of er een markt voor is. In de aardperen zie ik geen uitbreiding, want je raakt ze gewoonweg niet kwijt.'
In 30 jaar heeft Van Geffen zijn teelt wel naar akkerbouwniveau getild. De teler heeft de mechanisatie er helemaal op afgesteld. 'Dat is ook weer niet zo moeilijk als het lijkt. Kliswortel vraagt dezelfde mechanisatie als schorseneren en pastinaak is met de wortelrooier te rooien. Aardperen zijn wat teelt betreft met aardappelen te vergelijken en we telen alles op ruggen.'
Voor de afzet heeft hij net als Schrijver een netwerk opgebouwd, waarin behalve winkels ook koks van toprestaurants als het Okura zitten. 'Ik heb een relatie opgebouwd met mijn afnemers, maar ik merk wel dat er nu ook andere partijen zijn die mijn klanten benaderen. Ik ben niet bang dat ik mijn markt kwijtraak, ik ga uit van mijn eigen kracht.'

Vergeten-specialist

Jac Nijskens heeft de teelt van vergeten groenten als specialiteit en hij doet er wel alles aan om zijn markt te beschermen. Iedereen mag zijn Historische Groentenhof met vergeten groenten in Beesel bezoeken, maar fotograferen is verboden. 'Ik geef mijn kennis niet zomaar weg. Telers willen helemaal niets investeren, maar ze willen wel aan een nieuwe teelt beginnen. Ik vind het vreemd dat telers zo maar bij elkaar in de keuken kijken, dat is in andere sectoren wel anders.'

Weinig ruimte in de keten

De groenteteler beschermt de teeltkennis en het afzetnetwerk. 'Er is niet veel ruimte in de keten, want als dit soort groenten in grotere hoeveelheden wordt aangeboden, gaat de prijs onderuit. Net als in de andere teelten.' Volgens hem proberen de laatste vier jaar meer telers oude rassen te telen. 'Ik ken genoeg voorbeelden van tuinders die een graantje mee willen pikken, maar na een of twee seizoenen geven ze het weer op. Of de teelt lukt niet, of ze raken de spullen niet tegen een goede prijs kwijt. De handel vindt het allemaal prima, want die rekent vooral op lage prijzen als het areaal groeit.'
Nijskens struint bibliotheken in binnen- en buitenland af om daar oude recepten en teeltkennis te vergaren. Dat bracht hem ook bij een ander doel voor de vergeten gewassen, de economische gewassen die worden geteeld als basis voor bijvoorbeeld verf. 'Ik heb inmiddels 750 verfrecepten en 8.000 andere recepten voor economische toepassingen. Daar zit volgens mij toekomst in, meer dan in de paar topkoks die deze groenten inmiddels weer op het bord hebben.'

Vitaminerijke sla

Nijskens, Schrijver en Van Geffen zien wel een groeiende belangstelling onder restaurants en koks die op zoek zijn naar nieuwe smaken. Behalve toprestaurants hebben nu ook meer reguliere restaurants de groenten op het menu en inmiddels beginnen consumenten er voorzichtig aan, blijkt volgens de telers uit de langzaam toenemende belangstelling onder groenteboeren.
Inmiddels heeft de Nijskens contact gelegd met onder meer Akzo. 'Verven op basis van oude groenterassen zijn natuurlijk ideaal voor de restauratie van schilderijen, maar het is ook een manier om milieuvriendelijke verf te maken. Ik heb ook een slasoort die zes keer zoveel vitamines bevat als een regulier slaras. Dat zou iets voor zorginstellingen of ziekenhuizen kunnen zijn.'

Vergeten groenten: trend

Supermarkt C1000 heeft de vergeten groenten weer in het schap en ook bij andere ketens neemt de belangstelling toe. Dat past volgens de marketeers van VODW Marketing helemaal in de trend van dit moment. Het bedrijf heeft zelfs een naam voor de trend: Roots en Responsibility. Volgens deze trend is er meer belangstelling voor groenten uit grootmoeders tijd. Bovendien wordt er meer tijd en geld in het bereiden van een maaltijd gestoken. De filosofie achter de trend is dat mensen het vertrouwen verliezen in grote bedrijven als gevolg van schandalen. Integriteit, transparantie en een zuiver geweten zijn de basis voor de toekomst. Vergeten groenten roepen associaties op als zuiver, van origine, rechtstreeks uit de natuur en ambachtelijk en biologisch.
Als voorbeelden die in de trend passen, noemt het bedrijf op haar website behalve slow food met lokale producten, kaas en melk van de boer ook het van stal halen van oude automodellen als de Fiat 500, de Mini en de Kever.

'Massa begint er niet aan'

Biologisch tuinder Jan Schrijver uit Sint Maarten heeft een cynische kijk op de uitbreiding van de oude rassen voor de consumptie. 'De massa begint er nooit aan. Topkoks als Jamie Oliver en Johnie Boer hebben er meer oog voor, die kunnen iets met die smaken. Die zijn tot de ontdekking gekomen dat aan het massaproduct geen smaak zit en dat het ook niet gezond is. De massa heeft echter geen zin om buiten de gemaksproducten van supermarkten om te gaan, laat staan om meer te betalen.'
Omdat de vergeten groenten kleinschalig worden geteeld, is er geen geld voor campagnes om meer aandacht voor het product te vragen. Dat is volgens de telers een van de oorzaken van de langzame groei. Schrijver: 'Als consumenten er geld voor over hebben, breid ik wel uit. De teelt moet wel worden betaald, anders houdt het natuurlijk op.'