Directzaai nog niet zonder risico’s

Op proefboerderij Ebelsheerd in Nieuw Beerta bleek al eerder dat de lagere machine- en bewerkingskosten van directzaai opwegen tegen een lagere opbrengst. Vorig jaar werd op de proefboerderij het direct in de stoppel zaaien van wintertarwe vergeleken met conventioneel zaaien. Gemiddeld gaf directzaai in dit onderzoek een opbrengstderving van 600 kg per hectare.
Het onderzoek werd drie jaar geleden uitgebreid met de projectgroep No tillage. Negen percelen van akkerbouwers in Noordoost-Groningen werden niet meer bewerkt en konden worden meegenomen in het vervolgonderzoek. De deelnemende percelen liggen in het Oldambt ten oosten van Noordbroek en ten noorden van Westerlee. De zware kleigronden hebben een afslibbaarheid tussen de 55 en 85 procent.

Financiële plus

'Met directzaai is een financieel voordeel te halen', vertelt Van 't Westeinde. ' Het uitgangspunt is kostenverlaging door de grond niet te bewerken tussen de teelt van twee wintergewassen in.' Minimaal twee werkgangen, namelijk ploegen en rotorkopeggen gecombineerd met egaliseren, worden hiermee bespaard.
De directzaai gaf gemiddeld over drie jaar een opbrengstverlies van 716 kg per hectare. De onderzoeker rekent voor: 'Bij de huidige tarweprijs van 23 cent per kg kost dit 165 euro per hectare. Bij de gemiddelde tarweprijs van de afgelopen vijf jaar van 14,3 cent kost dit 102 euro per hectare. Het is moeilijk om een eenduidig bedrag voor grondbewerking te geven, omdat dit per bedrijf verschilt. Op de proefboerderij leverde het niet-bewerken van de grond – inclusief arbeid – een kostenbesparing op van 125 tot 130 euro per hectare. Bij een lage uitbetalingsprijs van wintertarwe is directzaai bedrijfseconomisch interessant. Bovendien ben je goed bezig met je bodem.'

Hogere bodemvruchtbaarheid

Uit het onderzoek blijkt dat directzaai (no tillage) voor een hogere bodemvruchtbaarheid zorgt. Van 't Westeinde: 'Zo nam het organisch stofgehalte vooral in de bovenste laag aanzienlijk toe.' In de bovenste 10 centimeter steeg dit gehalte met 0,5 procent ten opzichte van geploegde grond.
'Dit lijkt weinig, maar bij een organische stofgehalte van 4,8 procent betekent een stijging van 0,5 procent een toename van ruim 13 ton organisch materiaal in de bouwvoor.' Ook het beschikbare fosfaat steeg in de bovenste laag naar 1,7 milligram fosfaat per kg grond. Bij de geploegde percelen was dit 1,2 milligram.

Meer opneembare stikstof

Ook de hoeveelheid opneembare stikstof steeg bij het vervallen van de grondbewerkingen. Na drie jaar was er in de bovenste 10 centimeter extra opneembare stikstof per hectare. De onderzoeker denkt dat dit komt door het groeiend aantal bacteriën: 'Bacteriën zetten aanwezige stikstof om in opneembare stikstof. Ook de hoeveelheid bacteriën in de bovenste grondlaag nam namelijk door directzaai enorm toe. Ik weet niet hoe het komt dat het aantal bacteriën is toegenomen.'

Eerste stikstofgift zo vroeg mogelijk

Of telers met directzaai minder stikstof kunnen toedienen in hun wintergewassen is nog onduidelijk. Van 't Westeinde adviseert juist om de eerste stikstofgift zo vroeg mogelijk na 1 februari toe te dienen: 'De opneembare stikstof wordt in het begin van het groeiseizoen gebruikt om de kafjes en stroresten te verteren. Daarom heeft het gewas in de winter en in het voorjaar juist een tekort aan stikstof. Vermoedelijk komt er bij directzaai later in het seizoen meer stikstof beschikbaar, want de eiwitcijfers van de korrels kwamen iets hoger uit.'

Hoeveelheid schimmels

Afhankelijk van het wel of niet toedienen van dierlijke bemesting daalde of steeg de hoeveelheid schimmels. Op percelen waar geen dierlijke mest werd gebruikt, daalde de hoeveelheid schimmels en waar met de sleepslang werd bemest, steeg de hoeveelheid schimmels.

Betere draagkracht

Zowel aan de bodemstructuur als aan de spoorvorming was tijdens dit onderzoek goed te zien dat de draagkracht van de grond door directzaai verbeterde. Bij het graven van een profielkuil was bij de structuur van de geploegde grond tot 20 centimeter diep een grove kluitvorming te zien. Bij directzaai verliep de structuur tot deze diepte van lichte kluiten bovenin tot een vlakke structuur verder naar onderen. Directzaai zorgde voor minder diepe spoorvorming en de ploegzool was na drie jaar verdwenen.

Risico van vochtig najaar

Doordat de grond bij directzaai niet meer wordt bewerkt, zijn natte najaarsomstandigheden een groot risico voor het niet bewerken van de grond. Van 't Westeinde: 'Geploegde grond is flexibeler doordat het tot 25 centimeter diep goed water kan opnemen. Vochtige omstandigheden zijn bij no tillage uit den boze.' Het risico van een vochtig najaar werd afgelopen herfst goed duidelijk. Bijna de helft van de proefpercelen moest worden overgezaaid.
Het ging hierbij om percelen waarbij het zaad verrotte door neerslag direct na het zaaien. Van 't Westeinde verklaart de opkomstproblemen: 'In een nat najaar versmeert de zaaivoor bij regen direct na het zaaien. Probeer onder zulke omstandigheden te zaaien als het twee tot drie dagen droog blijft. De grond waarin de voor is getrokken, verweert dan, waarna een krimpscheurtje onder de zaaivoor ontstaat. Hierlangs loopt het water weg.'
In een nat najaar geeft directzaai hierdoor minder zaaibare dagen dan bij het conventioneel zaaien van wintertarwe. Volgens de onderzoeker kunnen telers met een bedrijfsgrootte van bijvoorbeeld 200 hectare hierdoor het risico op een slechte opkomst niet lopen. Wie ervaring wil opdoen met no tillage kan volgens hem beginnen met bijvoorbeeld 5 hectare. Ondertussen hoopt Van 't Westeinde meer conclusies te trekken uit het onderzoek waardoor directzaai meer perspectief biedt voor telers.