Water: vriend en vijand van boeren in Aquitaine
Vroeger moerassig land
Het grote, vlakke bosgebied ten zuiden van Bordeaux, tegen de kust, is bijzonder. Tot het midden van de negentiende eeuw was het gebied moerassig en grotendeels onbewoond. In de die eeuw begon het aanplanten van pijnbomen, om het gebied droger te maken. De bomen werden gebruikt voor de winning van hout en - later - terpentijn. Om bosbranden beter onder controle te krijgen, werden stroken gekapt. Deze 'brandgangen' werden geschikt gemaakt voor akkerbouw.
Te veel of te weinig water
De grondsoort in dit gebied is zand. Onder de toplaag, variërend rond een meter dikte, bevindt zich een ondoordringbare ijzerhoudende laag. Daaronder bevindt zich een metersdik zandpakket. Water is er voldoende. Vanuit de Pyreneeën stroomt het via rivieren en doorlaatbare grondlagen naar de Atlantische Oceaan. Bovendien valt er veel neerslag; Bordeaux krijgt 1.000 tot 1.500 millimeter per jaar. Het gevolg is dat de zandgrond in Landes en Gironne negen maanden per jaar te nat is en drie maanden te droog is om er iets anders te laten groeien dan pijnbomen. Om de grond geschikt te maken voor akkerbouw, wordt de ondoordringbare laag op gelijkmatige afstand doorbroken. Daardoor kan het teveel aan water beter wegstromen. Vervolgens moeten de boeren beregenen om een gewas te kunnen telen.
Meer problemen met water
Gregoir Leroux heeft met drie maten een akkerbouwbedrijf in Lubec, in het zuiden van Gironde. Hij verwacht dat de problemen met water gaan toenemen. 'Zo'n 80 procent van de grond moet bedekt blijven met bos om voldoende water te verdampen. Door een hevige storm in januari is 30 procent van de bomen omgewaaid. Het bos verdampt minder en daarom verwachten we meer wateroverlast.'
Bedrijf op zandgrond
Het bedrijf teelt op de zandgrond met 5 tot 6 hectare organische stof 600 hectare maïs, 110 hectare chipsaardappelen en 100 hectare waspeen. De oogst is begin juni in volle gang. De peen gaat gewassen in bigbags naar Nederland. Daarnaast is 60 hectare aan Nederlanders verhuurd voor lelieteelt en 10 hectare voor tulpenteelt. Het bedrijf heeft ook 250 hectare bos in eigendom.
Beregenen wordt duurder
De laatste tien jaar zijn de kosten voor het beregenen fors gestegen, zegt Leroux. Sinds tien jaar moeten de akkerbouwers betalen voor de hoeveelheid water die ze gebruiken. Ze mogen 300 millimeter per hectare gebruiken voor akkerbouwteelten en 500 millimeter voor groentegewassen of dubbelteelten. Het bedrijf betaalde de eerste jaren 15 euro per hectare, maar dat is inmiddels gestegen tot 35 euro per hectare. 'In droogtegevoelige gebieden kost het meer. En hoe dieper je bron, hoe meer je betaalt. Wij betalen een gemiddeld bedrag. Maar we denken dat het verder omhoog gaat.'
Daarnaast zijn ook de elektriciteitskosten gestegen. Volgens Leroux liggen de stroomkosten van het beregenen op gemiddeld 90 euro per hectare.
Grondwater 5 meter diep
Op het bedrijf in Lubec zit het grondwater op 5 meter diepte. Het bedrijf heeft twaalf putten, waarvan de meeste op ongeveer 20 meter diepte. De twaalf pivots die daaruit beregenen, hebben verschillende lengtes. Ze beregenen twaalf percelen van 44 tot 105 hectare groot.
De beregening draait in de zomer volop. De gift is 20 tot 25 millimeter per keer, de verdamping in deze regio met temperaturen van 30 tot 35 graden is 7 tot soms 10 millimeter per dag. 'Elke drie dagen moeten we terugkomen.' Bij de pomp wordt aan het beregeningswater stikstof toegevoegd.
Zuur en ijzerhoudend grondwater
Omdat het grondwater erg zuur is en veel ijzer bevat, is de levensduur van een pivot maar 10 tot 12 jaar. 'Ondanks dat alles gegalvaniseerd is. Je kunt ervoor kiezen om alleen de waterpijp vervangen, maar dat kost meer dan de helft van een nieuwe pivot. Om er zeker van te zijn dat de machine goed blijft draaien, vervangen we daarom de hele pivot.'
De kleinste installatie, die 44 hectare beregent, kost een ton. Op het bedrijf heeft een van de medewerker er een dagtaak aan om de beregeningsinstallaties te controleren en draaiende te houden. 's Winters is hij druk met het onderhoud.
Lelies bepalen grondprijs
Tegenover de hoge kosten voor beregening staan relatief lage grondprijzen. 'Goede grond kost hier 25.000 euro per hectare, inclusief de voorzieningen voor beregening', zegt Leroux. Minder goede grond wordt ook voor 15.000 euro aangeboden. De tendens is dalend. 'Het is onder meer afhankelijk van de prijzen van de lelies en waspeen. Bollenteelt is onbetrouwbaar. Als de prijzen slecht zijn, blijven de telers weg. Hetzelfde geldt voor de teelt van waspeen: door de grote variatie in prijs is het areaal onzeker.'
En wat kost grond huren? Leroux lacht. 'Dat ligt eraan of je het land wilt gebruiken om zelf een gewas te telen of dat je Nederlander bent en de eigenaar van de grond lelies voor je wilt laten telen.'
Landbouw in Aquitaine
Aquitaine is wereldwijd bekend vanwege zijn blonde vleeskoeien. De regio ligt in het uiterste zuidwesten van Frankrijk, hoofdstad is Bordeaux. Met 4,2 miljoen hectare is de regio eenderde groter dan Nederland. Van die 4,2 miljoen hectare is 3,1 miljoen hectare beschikbaar voor land-, tuin- en bosbouw.
In 2007 was het bruto product van de agrarische sector in Aquitaine 5,0 miljard euro, waarvan 3,4 miljard door plantaardige productie. De wijnbouw was met 46 procent daarvan de grootste tak. Granen en oliehoudende zaden waren goed voor 21 procent, fruit en groenten voor 17 procent, voedergewassen 6 procent en overige plantaardige productie 9 procent.
Aquitaine heeft vijf departementen. Het grote zandgebied ligt in het departement Landes en deels in het departement Gironde. Landes ligt in het midden van Aquitaine, tegen de Atlantische Oceaan, en bestaat voor 80 procent uit bosbouw en 20 procent akkerbouw. Gironde ligt ten noorden van Landes. Naast bos- en akkerbouw kent deze streek hoofdzakelijk wijnbouw. Ten noordoosten van Landes en Gironde liggen de departementen Dordogne, met bosbouw en veehouderij, en Lot-et-Garonne, waar fruitteelt de belangrijkste tak is. Ten zuiden van Landes, tegen de Spaanse grens, ligt Pyrénées-Atlantiques met hoofdzakelijk veehouderij.
Tekst: Herma Drenth
Beeld: Herma Drenth