Vraagtekens bij betrouwbaarheid oogstprognose CBS

Het CBS bracht op vrijdag 16 oktober 2009, zonder tamtam, de oogstprognosecijfers voor 2009 uit. De gegevens sijpelden de sector in en na het weekend kwamen de reacties. Twee opmerkelijke cijfers zijn die van het pootgoedareaal en de opbrengst van de consumptieaardappelen. Volgens het CBS beslaat in 2009 het pootgoedareaal 38.145 hectare, terwijl het NAK in juni meldde dat het areaal dit jaar op 36.489 hectare is uitgekomen. Een verschil van 1.657 hectare.

Aardappelseizoen anders dan anders

Door de langdurige droogte in de maanden augustus en september verliep het aardappelseizoen totaal anders dan vorig jaar. Nagroei was dit jaar zeer minimaal. Iedereen houdt er dan ook rekening mee, dat de opbrengst lager zal uitvallen dan vorig jaar. Zo niet de cijfers van het CBS: deze voorspellen een opbrengstijging van 3,631 miljoen euro naar 3,635 miljoen euro dit jaar.
De aardappeltermijnmarkt reageerde hier direct op. Voor het april 2010-contract kelderde de notering tot onder het niveau van 10 euro per 100 kg. Het vertrouwen in de aardappelmarkt was op dat moment weg. Direct startte de discussie over de betrouwbaarheid van de cijfers en de methode die het bureau gebruikt bij het formuleren van de oogstramingen. 'De LTO-vakgroep Akkerbouw plaatst hier vraagtekens bij. Wij gaan binnenkort opheldering vragen bij het CBS', zegt Jaap Haanstra, voorzitter van vakgroep.

Methodiek

CBS-landbouwspecialist Cor Pierik begrijpt de commotie rond de oogstramingen, maar twijfelt niet aan de methode die het CBS hanteert. 'Wij werken samen met DLV Plant. Hun regiomedewerkers verzamelen de veldgegevens. Wat wij meten is de bruto-opbrengst en niet de opbrengst die achter de planken komt te liggen.'
Na de CBS-cijfers komt half november het Bureau Aardappelmarkt Informatie (BAI) met de oogstramingen, die in het algemeen afwijken van de CBS-cijfers. Pierik beaamt dit verschil. 'Het CBS rekent met de cijfers van de landbouwtelling en met velddata. Waarschijnlijk gebruikt BAI andere data waardoor men op een andere uitkomst komt.'

'Cijfers BAI reëel en nauwkeuriger'

Keimpe van der Heijde, bestuurder van de Nederlandse Akkerbouw Vakbond (NAV) hecht meer waarde aan de cijfers van het BAI. 'Deze getallen zijn reëel en nauwkeuriger. Het CBS geeft altijd een bruto-opbrengst, maar er is dit jaar veel uitval. Hoeveel dat is, is moeilijk te zeggen. Naar verwachting 5 tot 15 procent. De cijfers van het CBS zijn voor de Europese Unie, niet voor de telers.'
Ook LTO-man Haanstra heeft een beter gevoel bij de cijfers van het BAI. 'Deze cijfers zijn statistisch onderbouwd en dat mis ik bij de CBS-cijfers. Ik begrijp dat het CBS geen proefrooiingen uitvoert, maar schattingen doet. Mogelijk spelen kosten een rol bij de keus voor een andere methode. Dat zou kwalijk zijn.'

Meer of minder consumptieaardappelen

Telers van consumptieaardappelen en handelaren maken zich grote zorgen over de opbrengst en de kwaliteit. Minder nagroei, te droge rooiomstandigheden, een hoog onderwatergewicht van de aardappel, blauwgevoeligheid. Allemaal ingrediënten voor een minder positieve stemming op de aardappelmarkt. 'Het gevoel van de telers is dat er dit jaar minder aardappelen zijn gerooid dan vorig jaar. Als het CBS dan met cijfers aangeeft dat dit jaar juist meer aardappelen worden geoogst, roept dat vragen op', zegt vakgroepvoorzitter Haanstra.

Termijnmarkt reageert op emoties

Door de aanhoudende droogte kreeg de aardappelmarkt een ander karakter. Er wordt sterk gereageerd op emoties. Dit was zichtbaar op de termijnmarkt na de bekendmaking van de oogstraming voor 2009. In de week dat CBS met de cijfers naar buiten kwam, schommelde de notering voor het april 2010-contract nog rond 11,50 euro per 100 kg. Op de eerstvolgende maandag na de bekendmaking daalde de notering naar 9,90 euro met veel omzetten. Ruim een week later klom de notering schoorvoetend naar het niveau van 10,50 euro per 100 kg.
Haanstra: 'De termijnmarkt is de thermometer voor de aardappelmarkt. Die geeft perfect de stemming weer. Als de notering zo fors zakt, worden telers en handelaren ongerust.'
Pierik kan zich voorstellen dat er op de aardappeltermijnmarkt gereageerd is op de cijfers. 'Er gaat veel geld om in de aardappelsector, maar als de daling op de termijnmarkt helemaal kan worden opgehangen aan de CBS-cijfers, vind ik dat een te grote invloed.'

Areaal pootaardappelen verschilt

Het NAK publiceert elk jaar in juni de aangegeven oppervlakte pootaardappelen voor de oogst van hetzelfde jaar. Elke pootgoedteler is verplicht om het areaal bij het NAK op te geven. Dit is inclusief de ATR-regeling (eenmalige vermeerdering eigen pootgoed voor consumptieteelt). Uit de cijfers van het NAK blijkt dat dit jaar in totaal 36.489 hectare is aangegeven. Het CBS komt met een hoger cijfer: 38.146 hectare. Verder steeg het pootgoedareaal volgens het CBS met ruim 1.600 hectare, terwijl het NAK een stijging vaststelt van 871 hectare.
Anita Bouwman van het NAK geeft aan dat er elk jaar een verschil is tussen beide cijfers. Volgens haar waren de verschillen in andere jaren acceptabel. Maar: 'Dit jaar is het verschil groter. Het CBS constateert dit ook en heeft contact met ons opgenomen. Er wordt nu onderzocht wat de oorzaak is van het verschil.'
Pierik heeft er wel een verklaring voor. 'Mogelijk geven pootgoedtelers bij het NAK niet dezelfde perceelsgrootte op als bij de landbouwtelling. Verder leggen wij een lijn bij bedrijven van 3 NGE. De kleinere houden wij eruit. Tussen de cijfers van de landbouwtelling en die van het NAK zou geen verschil mogen zijn, maar in de praktijk is het er toch. Wij kunnen de vinger niet op de zere plek leggen.'

Gesprek met CBS

Jaap Haanstra heeft namens de LTO-vakgroep Akkerbouw een gesprek aangevraagd met het CBS. 'Wij willen graag weten hoe het CBS aan de cijfers komt en of het een Europese verplichting is. Het is schadelijk dat het CBS cijfers publiceert die effect hebben op de prijs. Dat mag niet. Als blijkt dat de methodiek schadelijk is, stappen wij naar de hiervoor verantwoordelijke.' Het CBS gaat binnenkort aan tafel met LTO-vakgroep Akkerbouw. 'Wij willen de verschillen en onze methode graag toelichten.'

Eerdere discussies over oogstramingen

Het is niet de eerste keer dat beide partijen discussiëren over de oogstramingen. Vier jaar geleden maakte Haanstra zich er ook zorgen over. In 2005 voorspelde het CBS een opbrengstvermindering van 8 procent ten opzichte van 2004. Ook toen vreesde Haanstra dat marktpartijen zich zouden baseren op de ramingen van het CBS en dat dit een negatief effect zou hebben op de prijsvorming.
Wanneer het gesprek tussen LTO en CBS plaatsvindt, is nog niet bekend. Mogelijk heeft het een andere uitkomst dan vijf jaar geleden. Toen leidde een gesprek over de prognosecijfers niet tot ander inzichten bij het CBS. Haanstra pleit al enige jaren voor de publicatie van cijfers waarover geen discussie mogelijk is.