Publicist Dick Veerman: Boer moet regie krijgen over prijs
Gezamenlijke meent
In de middeleeuwen schaarden herders hun vee in op een gezamenlijke meent – de 'commons'. Individuele herders hadden er persoonlijk belang bij om net wat meer vee in te scharen dan hun deel, zelfs als de veebezetting op het gezamenlijke stuk land te hoog werd.
Deze handige individuen profiteerden van het systeem. De schade van de overbezetting werd immers afgewenteld op iedereen. Maar als iedereen het doet, verliest iedereen. 'Overproductie als gevolg van het streven om vaste kosten te reduceren, is een variant van deze klassieke valkuil van een boereneconomie van 'perfect competition' door tienduizenden aanbieders. Daarom is gezamenlijke regie, nationaal of internationaal, onontkoombaar', aldus Veerman.
Wijsgeer en taalkundige
Een treffende typering van de situatie in diverse sectoren van de Nederlandse land- en tuinbouw. Dick Veerman – geen familie van Cees – schetst enigszins filosofisch aandoende beelden van de landbouw. Niet zo vreemd, want de toonaangevende publicist is wijsgeer en taalkundige van opleiding. Jarenlang schreef hij strategische scenario's voor het bankwezen. Nu is hij de drijvende kracht achter de website Foodlog.nl. Met deze site wil hij het publiek laten zien hoe het echte verhaal achter voedsel in elkaar zit.
8 miljoen hectare
'Straks houdt de boer het nog voor gezien', waarschuwde hij op de opiniepagina's van de Volkskrant bij de start van een zevendelige debatserie over 'de toekomst van de landbouw en ons voedsel'. Hij legt uit: ' Boeren zijn geen partij voor supermarkten en verwerkers van hun producten. Er zijn 70.000 boeren in Nederland en maar vier inkopende partijen. De grootste super verdient ook nog eens zeven keer zoveel als de andere. Ze spelen de verwerkers tegen elkaar uit. Geen A-merk is veilig. Straks stoppen de mensen met een boerenhart en is de consument overgeleverd aan enkele grote investeerders. Weet je dat in een paar jaar tijd Koreaanse, Chinese en Arabische multimiljonairs 8 miljoen hectare landbouwgrond hebben gekocht? In Brazilië, in de Oekraïne, Australië, noem maar op.
Investeerders van deze omvang kunnen zorgen voor ongehoorde volumes in gewassen en dieren, waar de boer zoals wij die kennen, niet tegenop kan. Het kan ertoe leiden dat onze boeren ophouden met produceren, zoals ook de scheepsbouw en de zware metaalindustrie uit ons land zijn verdwenen. Dat moest ook, maar we hadden er veel meer aan kunnen overhouden als er eerder was bijgestuurd.'
Regulering noodzakelijk
Hoe erg is het als de voedselvoorziening wereldwijd in handen valt van een paar multinationals? Veerman schetst een opmerkelijk en verontrustend scenario. 'Het is eng omdat voedsel onze absolute primaire levensbehoefte is. Die kunnen we maar beter niet in handen leggen van een paar investeerders. Goed en goedkoop voedsel zorgt voor rust in de samenleving. Dat wisten de Romeinen al. Maar beleggers zijn uit op winstmaximalisatie op de korte termijn. Er dreigt eenzelfde scenario als in de energiesector. Stel je voor dat we afhankelijk zouden zijn van Russisch gas? Ze kunnen de kraan zomaar dichtdraaien. Kijk naar de macht van de OPEC, die er netjes mee omgaat, maar toch. We kunnen het er maar beter over hebben voor het per ongeluk zover is.'
Meer vraag dan aanbod
Is het theoretische luchtfietserij wat Veerman roept? Zal het allemaal echt zo'n vaart lopen? Zolang Azië en Afrika niet zelfvoorzienend zijn, wordt op middellange termijn immers nog steeds in een wereldvraag naar voedsel voorzien die het aanbod steeds verder overstijgt. Veerman: 'De liberalisering en schaalvergroting zullen doorgaan. In versneld tempo. Op wereldschaal speelt een trend naar grootschalige monoculturen, zoals die eind negentiende eeuw in de Verenigde Staten is ingezet. Het gevestigde beleids- en politieke denken is vooral agronomisch.
Men gaat nog steeds uit van veel opbrengstverhoging in gewassen en dieren, bij steeds beter uit te smeren vaste kosten. Niemand schijnt eraan te denken dat 'meer' niet alleen tot lagere kostprijzen, maar inmiddels ook tot onhoudbare opbrengstprijzen leidt. Het 'nooit meer honger'-denken van na de Tweede Wereldoorlog is niet langer relevant, vanwege het feit dat boeren er structureel door moeten interen. Na het subsidietijdperk wordt de boer nu door de bank aangezet tot de productie van goedkoop voedsel, zoveel als mogelijk.'
Dominant farming
'Dominant farming', voortdurend schaalvergrotende landbouw, wordt volgens de publicist als positief beoordeeld. 'Het zorgt voor balans tussen de grote voedselmultinationals, zoals Monsanto enerzijds en Unilever anderzijds, luidt de redenering. Maar voedselvoorziening is niet volledig te liberaliseren. Er moet regulering plaatsvinden. Boeren zullen altijd met teveel blijven, zelfs als ze megabedrijven vormen die ze niet meer in de hand hebben. In tijden van crisis wordt de schuld van zo'n groot bedrijf een loden last. In de Verenigde Staten pleegde een megamelkveehouder met 18.000 koeien zelfmoord. De Chinese markt zat even tegen en er hing een strop van 40 miljoen Amerikaanse dollars om zijn nek.'
Stopverfkaas
Veerman heeft begrip voor de acties van boeren. De melkveehouderij roept om flexibele aanbodregulering, LTO-akkerbouwvoorzitter Jaap Haanstra wil een verplichte bijmenging van ethanol bij fossiele brandstoffen om het aanbod van graan te reguleren, bancaire beleidsmakers geloven in verder schaalvergroting terwijl nou juist problematisch is gebleken als je niet tegelijk de output weet te reguleren.
Dergelijke oproepen zijn volgens Veerman op z'n best defensief. 'Waar blijft de productontwikkeling? We hebben de meest grazige en dus omega 3-rijke weiden ter wereld, maar we maken hier hoofdzakelijk stopverfkaas. En nep-Old Amsterdam van nota bene Duitse melk, in werkelijkheid een belegen kaas van circa 22 weken. Op de eerste zit geen marge, op de tweede een vette, maar er zou veel meer mogelijk zijn. Parmezaanse kaas kost een klein fortuin, maar is afkomstig van koeien die hun kostje op de dorre prairie bij elkaar scharrelen. Wat een tegenstelling! Waar zijn de Nederlandse toppers, die overal naartoe worden geëxporteerd om hun kwaliteit? Nu moet de winst komen van de toetjes en hippe zuiveldrankjes als Vifit.'
Merkproducten
Zijn merkproducten met boeren als afzender dan de oplossing? Veerman heeft er een hard hoofd in. 'Kijk naar de Flevosap-case. Flevo maakte – en betaalde – voor Albert Heijn een nieuwe categorie: troebel appelsap. Toen het aansloeg, pikte AH het in met een nieuw huismerk onder de naam Boomgaardsap.'
Op den duur wordt elk merkproduct dat succes dreigt te hebben, door de macht van de supermarkten uitgehold. Ziet Veerman dan helemaal geen perspectief voor de Nederlandse boeren en tuinders? Toch wel, al realiseert hij zich dat zijn oplossing geen ruimte biedt voor iedereen.
Lange ketens
'Ik raad boeren aan eens goed te kijken naar 'Willem & Drees', een uitstekend initiatief dat boerenproducten – nu alleen nog aardappelen, groenten en fruit – weer een controleerbare identiteit geeft. De producten zijn afkomstig van boeren uit de buurt en wisselen voortdurend in kwaliteit en in aanbod. En dat is nou juist de charme. Wie zegt dat de consument elke dag hetzelfde wil? Dat maken inkopers ons wijs. De consument wil juist graag uitproberen. Dat doen mensen toch ook als ze in het buitenland op vakantie zijn?' Het begint met een andere manier van denken. Veerman: 'Activeer het latente wantrouwen van de consument tegen lange ketens en blijf niet hangen in het klassieke denkbeeld dat schaalvergroting de enige oplossing is. Je kunt veel meer verdienen als je klein en bijzonder bent dan wanneer je groot bent en zo diep in de bulk zit. De kunst is om dat bijzondere goed behapbaar en niet-kopieerbaar te maken.'
