'Bio-economie biedt Nederlandse akkerbouw perspectief'

'Met het produceren van graan, aardappelen en suikerbieten als bulkgrondstoffen voor de voedselindustrie legt Nederland het uiteindelijk af tegen gebieden in de wereld waar deze producten goedkoper geproduceerd kunnen worden/' Dat is de stellige overtuiging van Rob van Haren, sinds een jaar hoogleraar Productinnovatie en Kennistransfer Agribusiness bij de faculteit Economie en Bedrijfskunde van de Rijksuniversiteit Groningen.
'In Nederland is de prijs van landbouwgrond wereldwijd het hoogst. Arbeid is duurder en de regelgeving in de EU en Nederland is strenger dan elders. Voor een perspectiefvolle toekomst van de Nederlandse akkerbouw is het cruciaal om landbouwproducten nóg beter tot waarde te brengen. Door meer gebruik te maken van kennis en een verdere ontwikkeling van nieuwe technologische mogelijkheden.'

Overgang naar bio-economie

Op 3 februari heeft Van Haren zijn ambt als RUG-hoogleraar officieel aanvaard met zijn oratie 'Beeldkracht voor de bio-economie'. Zijn speech maakte duidelijk waar Van Harens ambities liggen. 'De Nederlandse land- en tuinbouw concurreert met het buitenland vooral op kennis en kwaliteit. De uitdaging is nieuwe, perspectiefvolle toepassingen te vinden, waarbij plantaardig materiaal de basis is en waarbij meerwaarde wordt gecreëerd in de sector en de keten.'

Leerstoel

De leerstoel Productinnovatie en Kennistransfer Agribusiness is ingesteld vanwege de centrale rol van agribusiness in de overgang naar een groene, 'bio-based' economie. Dit is een economie waarin bedrijven naast voedseltoepassingen ook niet-voedseltoepassingen vervaardigen uit groene grondstoffen.
De bio-economie heeft momenteel de wind mee, omdat de EU en de ministeries van VROM en LNV minder afhankelijk willen zijn van fossiele brandstoffen. De behoefte aan niet-fossiele brandstoffen neemt toe. 'Voor een duurzame energievoorziening kan biomassa worden gebruikt. Het is echter de kunst is om daaruit eerst de stoffen of materialen te isoleren, die je kunt benutten voor hoogwaardige toepassingen in bijvoorbeeld voeding of voor medicinaal gebruik. De restproducten kunnen dan worden gebruikt in laagwaardige toepassingen, zoals biobrandstoffen of het opwekken van elektriciteit. Met deze 'bioraffinage', gericht op optimale waardebenutting, levert het landbouwproduct meer op voor de akkerbouwers dan wanneer het hele product wordt gebruikt voor de productie van elektriciteit of warmte.'
Als voorbeeld noemt Van Haren het isoleren van hoogwaardig eiwit uit zetmeelaardappelen door Solanic, dochteronderneming van Avebe. 'Deze plantaardige eiwitten worden toegepast in de voedingsmiddelen- en farmaceutische industrie. Op termijn kan dat bijdragen aan een hogere prijs voor zetmeelaardappelen.'

Kiemkracht: initiatief van de sector

Naast hoogleraar is Van Haren ook directeur van Kiemkracht, eind 2007 gestart op initiatief van de sector om meer rendement op de akker te creëren. Het Productschap Akkerbouw en het InnovatieNetwerk van LNV stellen de innovatieagenda voor de akkerbouw op tot 2030. LTO Nederland en NAV ondersteunen Kiemkracht, waarbij innovatie in de akkerbouw moet leiden tot een krachtige, internationaal toonaangevende bedrijfstak. Kiemkracht werkt samen met de innovatiestichtingen SIGN (voor de glastuinbouwsector) en Courage (voor de melkveehouderij).

Gesloten kringlopen

Een belangrijke doelstelling is, dat de akkerbouw in 2030 moet bestaan uit gesloten kringlopen. In de visie van Kiemkracht levert de sector over 20 jaar niet alleen voedsel en energie, maar ook hoogwaardig uitgangsmateriaal, groene grondstoffen en halffabrikaten voor gezondheid, voeding en industriële toepassingen zoals in de chemie.
Voorbeelden zijn natuurlijke kleurstoffen uit planten, die in de textielindustrie worden toegepast, vezels uit aardappelen en bieten voor de papierindustrie of bio-composieten uit vlas en hennep die toepassingen van staal en aluminium kunnen vervangen. 'Een prototype van een treindeur, gemaakt van geweven natuurvezels van vlas en hennep is er al', zegt Van Haren. 'Dit soort nieuwe toepassingen biedt de akkerbouw kansen en het levert ook nog eens milieuwinst op.'

Vier innovatieconcepten

Eind 2008 selecteerde Kiemkracht vier concepten voor innovaties in de akkerbouw, die verder worden uitgewerkt: 'Klimaatreddende bodem', 'HipHapje, eiwit van het land', 'SmartBot, de eenrijige bietenrooier' en de 'Zelfbemestende akker'. In 2009 wordt een haalbaarheidsstudie gedaan, waarna in 2010 twee van de vier concepten concreet worden uitgevoerd.

Klimaatreddende bodem

Het concept 'Klimaatreddende bodem' is gericht op het beter laten functioneren van de bodem, waardoor meer CO2 wordt vastgelegd, lachgasemissies worden voorkomen en de bodem meer vocht vasthoudt. 'We onderzoeken onder andere de toepassing van biochar als bodemverbeteraar. Biochar is een soort houtskool die vrij komt bij de verkoling van biomassa. Het directe voordeel voor akkerbouwers die biochar en compost benutten en zo min mogelijk grondbewerkingen toepassen, is een betere bodemstructuur en bodemvruchtbaarheid. Het verlaagt de bemestingskosten en het verhoogt de opbrengsten per hectare. Daarnaast dragen akkerbouwers bij aan het behalen van de Kyoto-doelstellingen.'
Als de Verenigde Naties in 2011 biochar toevoegen aan de lijst van officiële methodes om CO2 vast te leggen in de bodem, kunnen akkerbouwers die het product toepassen in aanmerking komen voor CO2 -vergoedingen. 'Een jaarlijkse vergoeding van 2000 euro per hectare is dan mogelijk', becijfert Van Haren. 'Omdat waterberging ook hoog op de politieke agenda staat, is in de toekomst wellicht ook een vergoeding mogelijk voor het extra waterbergend vermogen van verbeterde bodems.'

HipHapje, eiwit van het land

Met 'HipHapje, eiwit van het land' wil Kiemkracht bijdragen aan een hogere productie van plantaardig eiwit in Europa om nieuwe markten te creëren voor puur plantaardige producten, gemaakt van lupine, bonen en granen. 'We spelen in op een toenemende behoefte aan gezonde, smaakvolle en puur plantaardige producten. Dit eiwit onderscheidt zich van de genetisch gemodificeerde soja uit de VS, Brazilië en Argentinië. De Europese eiwitproducten zijn 'natuurlijk' en ze dragen bij aan een eerlijke verdeling van voedsel voor een groeiende wereldbevolking.'
Van Haren noemt de ontwikkeling van plantaardige Meatless-vezels, door het bedrijf Meatless in Goes, een mooi voorbeeld van een relatief kleinschalig bedrijf met een ondernemer die kansen benut. 'Geslaagde innovaties hebben veel te maken met het juiste onderbuikgevoel van bevlogen ondernemers met inspiratie en passie.'

SmartBot

'SmartBot', ofwel de ontwikkeling van een kleine, minder zware, eenrijige bietenrooier, laat het nut van 'robofarming' zien. Robofarming gaat uit van kleine, lichte en onbemande machines die met GPS en sensorsturing op specifieke plaatsen werken. 'De techniek is er klaar voor. Onkruidwiedrobots kunnen bijvoorbeeld worden ingezet voor mechanische onkruidbestrijding.'
Minder zwaar materiaal voorkomt structuurbederf. Ook is er een besparing op kosten van arbeid, brandstof, gewasbeschermingsmiddelen en meststoffen. 'In combinatie met het herstel van het natuurlijke, kleinschalige landschap is een beloning voor landschapsherstel denkbaar als blauw-groene dienst.'

Zelfbemestende akker

Met het concept 'Zelfbemestende akker' ten slotte worden kringlopen van mineralen gesloten. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om het terugwinnen van ondermeer fosfaat uit afvalwaterzuiveringsinstallaties en uit runder- en varkensdrijfmest. Hierbij draait het ook om het nieuwe gemengde bedrijf: mineralen en organische meststoffen gaan weer terug naar akkerbouwbedrijven. Welke van de vier concepten concreet worden uitgevoerd, hangt vooral af van de impact van een concept op het lange-termijnperspectief voor de akkerbouw. 'De haalbaarheidsstudie moet dat uitwijzen. Daarnaast kunnen er altijd nieuwe ideeën bijkomen, die ook een kans verdienen', besluit Van Haren.